What if Cambodian Oknhas buy Japanese tech companies?

Khmer Times, Opinion, 2 August 2023 (Link) 

This is a dream.

We have been waiting for the Japanese to come for so long but their investment is still not significant.

Japanese companies often complain that they have difficulties in finding trustworthy Oknhas (tycoons) that they could work with. They can raise all the problems when they don’t want to come to Cambodia, like lack of skilled labor, electricity, middle management, small market, informal fee, etc.

So, the idea is that if the Japanese does not come, why don’t we go and bring them to Cambodia by buying their technologies or companies?

Technologies are not for free. Technology transfer is just a nice word to say but it is never a charity.

It does not have to be Japanese. It can be European, Korean, Chinese or Thai.

There are technologies and companies that investors can buy to expand the horizon of their investment.

It is a risky business, not fun and not easy like speculative real estate business. But one way or another, Cambodian Oknhas will need to move away from the following three business patterns.

Firstly, the tendency to do “me-too business”. Beer industry is the most visible example. Many Oknhas have beer factories, and they are competing in a small Cambodian market. Cambodia is often raised as a country with leading alcohol consumption in the region but this ranking is not a number that we should be proud of because this trend would create future burden for the health sector, and most important of all it weakens the active power of the Cambodian young labor force, especially male. Whenever there is a long holiday, parents in the countryside often complain that they need to take care of the leftover debts from their children’s drinking after a few days of their home visit. This is not a good sign at all for Cambodian society.

Secondly, the tendency to focus on speculative real estate business.

Thirdly, the tendency of “waiting for the return of the Chinese investment”.

The second and third tendencies are partially interconnected.

Real estate business was lucrative during the overwhelming flow of Chinese investment in between 2016 to 2019. We heard a lot of conflicts between Oknhas on land disputes, and some Okhnas have created social controversies on their land dealings.

The huge flow of Chinese investment came to a standstill just before the Covid-19 pandemic broke out at the end of 2019.

Now it has been one and a half year already since Cambodia reopened the country at the end of 2021, and laid a red carpet to welcome the return of the Chinese. But at the point of writing, there is no hopeful sign that the great flow of Chinese money will make a return to Cambodia.

Many property owners cannot rent their estates in an exorbitant and unbelievable rate like they used to have during the golden time of flooded Chinese money. The rents of real estate need to readjust to adapt to new realities, and to allow domestic business activities to gain ground.

Everyone was waiting for the return of Chinese investment like rice farmers waiting for the rain.

But what if the Chinese do not come?

With the above three business patterns, Cambodian Oknhas are becoming like big whales in a small pond, who cannot avoid clashing with each other. The big whales should swim in the sea, or find the “blue oceans” of opportunities so that they can enjoy freedom to breathe and grow.

Cambodian Okhnas cannot just sit and wait for the Chinese to come back like farmers waiting for rainfall because no one can make a business planning based on rainfalls.

So, big whales Oknhas need to go out and find the “blue ocean” which lies in investment in technologies and innovation.

There are two ways of getting technologies. One way is that you send your students abroad and then build the desired technologies when they return. But this approach can take decades. And we are not sure if those students would return home.

Cambodia is exactly the case in point. We have many good human capital studying in Japan in science and technologies but most of them have not returned. They don’t have much choice at home because they cannot find a career that fit with their educational qualification and beside Japan is more than happy to offer them exciting benefit packages as Japan is also in great need of technological human resources.

Now, another way of getting technologies is to buy them.

When Japan’s economy was booming, in the 1980s, the Samurais were on a buying spree, from American factories, to banks, office towers, stocks, bonds, and masterpiece paintings. Some American were afraid that the Japanese would buy the whole America.

In the 2010s, Europe was afraid that China was buying out Europe. Chinese were buying automobile, manufacturing and high-tech companies, and even French Bordeaux wineries.

China’s second largest tractor maker Yto has acquired McCormick; it is using the French firm’s know-how to make low-end and mid-range models in China, and has re-launched manufacturing in France.

Ford sold Volvo to privately held Chinese company Geely in 2010.

A British car MG was saved in 2005 by the Nanjing Automobile Group, and later by Chinese state-owned SAIC Motor.

The Italian tyre manufacturer Pirelli is currently majority owned by Chinese state-owned chemical company ChemChina.

In 2016, Chinese companies invested about $12.6 billion in Germany which was more than the previous 10 years combined. 68 German companies were bought by Chinese operations that year; and in 2017, the number was 57, mainly in engineering sector.

Indeed, the above headlines are in billion dollars price tag. But not all investment needs to be that expensive.

In 2021, Chinese state-backed conglomerate Wingtech Technology was taking full control of the UK’s largest semiconductor foundry, Newport Wafer Fab (NWF), for £63 million (or $87 million).

There is a famous episode about Japanese investor Son Masayoshi, founder of Softbank Group, who decided to invest $20 million in Jack Ma’s Alibaba in 2000 after meeting with Jack Ma for less than 20 minutes. The Chinese firm later has become one of the world’s biggest e-commerce companies with billions of dollars-worth of business.

It was reported that Korean and Chinese companies had paid Japanese university professors to acquire technologies from their researches.

So, the idea here is that Cambodian Okhnas should look to acquire more foreign technologies to expand their scope of business beyond internal competition and waiting for the Chinese.

Technologies are not only about automobile. It can be agricultural machineries or production, manufacturing, pharmaceutical and chemical industries, Artificial Intelligence (AI), digital technology or other technologies that support future emerging industries.

It takes a lot of courage, and money, to navigate in these uncharted territories.

But the first step needs to be taken.

In the future, Japan External Trade Organization (JETRO) will not only work on bringing reluctant Japanese companies to Cambodia, but they would probably need to develop new strategy by introducing to Cambodian Okhnas the kinds of Japanese technologies the latter can buy to industrialize Cambodian economy.

There is no short cut to adopting technologies. There is no charity for technology transfer.

What if Cambodian Okhnas aboard Cambodian Prime Minister’s airplane for overseas trips do not go there to shop for Hermes bags but instead  shop for foreign technologies and companies?

Maybe this is not a dream.

How to better understand Cambodia

Khmer Times, Opinion, 25 January 2023 (Link)

There are two ways to better understand a country and its people.

One way is to give up all prejudice and try to approach local people with naked eyes.

Another is to seek to understand the original thoughts, cultures and identities of local people.

Now let us discuss about the first way, the importance of seeing local people with naked eyes without predetermined frames of prejudice.

The approach towards Cambodia and Cambodian people should be in a learning attitude, trying to understand without prejudice and predetermined judgment.

For example, for Cambodian people, when asked what they think about Japanese, they often can accept Japanese as they are, not as the imperialist invaders based on historical and cultural prejudice even if Cambodian people like to watch Khmer-dubbed Chinese movies, Korean movies and American movies that portray Japanese as devil imperialists.

They just accept Japanese people as Japanese, as friends, as guests, as pure human being without any prejudgment.

Cambodian people know that there are also some rude and arrogant American, Chinese, Japanese, and Korean. But they still approach those foreigners without discrimination.

Cambodian people rarely view Westerners in the historical frames, such as the past colonists, the past bombers over our grandparents, the past “sanctioners” over our parents, or as the past Khmer Rouge sympathizers.

Generally, we don’t have vengeful feeling against foreigners.

Such kind of approach by Cambodian people should be reciprocated by foreigners.

Now let us discuss about the second way, the importance of digging deeper by getting to know the original thoughts and ways of life of local people.

Let us compare two versions of a movie entitled “47 Ronin”, one originally made by Japanese Director Kenji Mizoguchi in 1941 and another one was a Hollywood movie starred Keanu Reeves in 2013.

The story tells of a group of samurai who were left without a leader after their Lord Asano Naganori was compelled to perform seppuku (ritual suicide) for assaulting a powerful court official named Kira Yoshinaka. After waiting and planning for a year, the Ronin (masterless Samurai) avenged their master’s honor by killing Kira, knowing full well that the authorities would not tolerate their revenge and would put them to death.

Hollywood version was a twisted version, more like a fantasy.

Watching Hollywood version, you would have the “wow” effects and cinematographic visual excitement but you fail to appreciate the depth of words, Samurai’s philosophy, culture, and ethic.

In Japanese version, there was no fantasy, no real protagonist, but in Hollywood version, there is a protagonist, and he is an outsider, a foreigner, a non-Samurai Keanu Reeves.

This is the Hollywood’s approach in appreciating Japanese culture, but whether you understand the real context of Japanese thinking, that is another story.

To really understand Japanese values from the movie, you have to try to watch the non-fantasy version that is based on the viewpoints of local people.

Some foreigners may be only interested in Geisha and Ninja, and many people still bear the prejudice that Japanese women are the best wives in the world.

But that is not the beauty and reality of Japan.

It might be just a fraction of external appearance that outsiders have consolidated prejudice towards Japan.

If you pursue that prejudice, you would fail to appreciate the real values of Japanese culture, philosophy and ways of life.

Many people would not be able to really appreciate Japanese cultural icons and philosophers the like of Fukuzawa Yukichi, Saigo Takamori, Shiba Ryotaro, or Kenji Mizoguchi.

Time to accept Cambodia as it is

Khmer Times, Opinion, 23 January 2023 (Link)

In his memoir, Lee Kuan Yew remarked that Cambodia’s “present leaders,” meaning Hun Sen, “are the product of bitter, relentless struggles in which opponents were either eliminated or neutralized. They are utterly merciless and ruthless, without humane feelings.”

This is the general view of foreign observers over Cambodian leaders. But was it a correct view about Cambodia and Cambodian leaders?

Back then, Singapore was not alone in despising Cambodian leaders whom they treated as Vietnam’s puppet. Many countries put sanction on Cambodia and the remaining few million Cambodian survivors. Many countries provided legitimacy and weapons to, and conducted trade with the Khmer Rouge. The anti-Vietnam and anti-communism sentiment had justified those countries’ being as Khmer Rouge sympathizers.

For now, we have the benefit of re-evaluating history in hindsight.

For now, we could understand that being a Khmer Rouge sympathizer was a mistake against the surviving Cambodian people.

This was the past mistake of foreign observers, and they should learn from that mistake by trying to understand what Cambodian leaders think. They have to remove their own stubborn and rigid ideological and geopolitical frames if they want to understand better about Cambodian leaders.

Was Hun Sen really  Vietnam’s puppet? Was Hun Sen a communist dictator?

By reviewing Prime Minister Hun Sen’s five-hour testimony in the National Assembly on the border issues between Cambodia and Vietnam on 9 August 2012, and his 64-page written statement dated 8 September 2015, one would have wondered why would Vietnam spend more than 40 years to negotiate border issues with its puppet?

If one can read Prime Minister Hun Sen’s book entitled, “10 Years of Cambodia’s March: 1979-1989”, one can re-evaluate what was the situation and challenges that Cambodian leaders were facing, and evaluate their leadership’s approaches and perspectives.

From the book, one can observe that Hun Sen is not an ideologue. He is a pragmatist that cares the most for the nation’s survival and people’s livelihood. He adopted market economy and partial privatization well before Vietnam did. He initiated peace negotiation with the then-Prince Norodom Sihanouk despite internal opposition within his party. He invited the United Nations to broker Cambodian peace and to station in Cambodia despite the fear of losing sovereignty and foreign domination. He was not a dictator as he was trying to mobilize consensus and support from within his party since the beginning. His approach is still the same. He never made a decision in silo, with a complete lack of information or consultation.

All of these historical decisions defined the quality and capability of Cambodian leaders, and those surrounding them.

សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន ម៉ា​ណែ​ត មេដឹកនាំក្មេង​ជាងគេ​ក្នុង​អាស៊ាន ប្រវត្តិសាស្ត្រ​សា​ឡើងវិញ​

លិខិតមិត្តអ្នកអាន, ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍, ថ្ងៃទី ៧ កញ្ញា ២០២៣ (តំណភ្ជាប់)

សម្តេចនាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន ម៉ា​ណែ​ត កំពុង​ចូលរួម​កិច្ចប្រជុំ​កំពូល​អាស៊ាន​លើក​ទី​៤៣ និង​កិច្ចប្រជុំ​កំពូល​ពាក់ព័ន្ធ​នៅ​ប្រ​ទេស​ឥណ្ឌូនេស៊ី​។ ក្នុង​វ័យ​ ៤៥ ​ឆ្នាំ លោក​បាន​ទាក់ទាញ​ចំណាប់​អារម្មណ៍​យ៉ាងខ្លាំង​ក្នុង​នាម​ជា​មេដឹកនាំ​ក្មេង​ជាងគេ ក្នុង​ចំណោម​មេដឹកនាំ​អាស៊ាន​ទាំង ១០​។​

​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​សា​ឡើងវិញ​? ត្រឹមត្រូវ​ហើយពី​ព្រោះថា អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី សម្តេច ហ៊ុន សែ​ន ក៏បាន​ចូលរួម​កិច្ចប្រជុំ​កំពូល​អាស៊ាន​លើកដំបូង​របស់គាត់​នៅ​ឆ្នាំ​ ១៩៩៩ នៅ​ទីក្រុង​ម៉ានីល ប្រទេស​ហ្វីលីពីន ក្នុងនាម​ជា​មេដឹកនាំ​អាស៊ាន​ក្មេង​ជាងគេ​ដែរ កាលដែល​គាត់​មាន​អាយុ​ ៤៧​ ឆ្នាំ​។​

​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​សម្តេច ហ៊ុន សែន កម្ពុជា​បាន​ក្លាយជា​សមាជិក​នៃ​សមាគម​ប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (​អាស៊ាន​) នៅ​ថ្ងៃទី ៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៩៩ នៅ​ទីក្រុង​ហាណូយ ប្រទេស​វៀតណាម​។ ឥឡូវនេះ មាន​រយៈ​កាល ២៤ ឆ្នាំ​ហើយ ដែល​ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​ក្លាយជា​សមា​ជិក​នៃ​អង្គការ​តំបន់​មួយ​នេះ ដែល​ក្នុង​រយៈកាល​ចុងក្រោយ​នេះ ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់​ថា ជា​តំបន់​មួយ​ដែលមាន​អំណាច​ការទូត និង​សេដ្ឋកិច្ច​ខ្លាំង តាមរយៈ​អំណាច​កោះប្រជុំ និង​ប្រមូលផ្តុំ​មេដឹកនាំ​នៃ​ប្រទេស​សំខាន់ៗ​ជាច្រើន​នៅលើ​ពិភពលោក ជាពិសេស ក្នុងអំឡុងពេល​នៃ​ការកើនឡើង​ការប្រកួត​ប្រជែង​រវាង​ប្រទេស​មហាអំណាច និង​ការធ្លាក់ចុះ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​។​

​ថ្វីដ្បិតតែ​មាន​វ័យក្មេង​ជាង​គេ​ក៏ដោយ យើង​មិនឃើញ​មាន​​ភាព​រដិបរដុប ក្នុងការ​បំពេញ​​តួនាទី​របស់គាត់​ឡើយ នៅក្នុង​រដូវ​កាល​នៃ​កិច្ចប្រជុំ​កំពូល​ដំបូង​របស់គាត់ ហើយ​យើង​ក៏​មិនឃើញ​មានការ​វាយតម្លៃ​ស្រាល ពី​សំណាក់​ដៃគូ​សន្ទនា​របស់​គាត់ ដោយសារតែ​អាយុ​ក្មេង​របស់គាត់​ដែរ​។ ផ្ទុយទៅវិញ បើ​វិនិច្ឆ័យ​លើ​ភាពម៉ឺងម៉ាត់ ហ្មត់ចត់​របស់គាត់ និង​លទ្ធផល​ក្រោយពី​ការប្រជុំ​នីមួយៗ យើង​​គួរតែ​អាច​និយាយបានថា គាត់​ពិតជា​បាន​បំពេញ​តួនាទី​បាន​យ៉ាង​ល្អ រលូន និង​ពិតជា​គួរឱ្យ​ចាប់អារម្មណ៍​។​

​គាត់​អង្គុយ​ដោយមាន​ទំនុកចិត្ត​ក្នុងអំឡុងពេល​កិច្ចប្រជុំ​អាហារ​ពេលព្រឹក​ជាមួយ​មេដឹកនាំ​វៀតណាម និង​ឡាវ​។ រូបថត​ពី​កិច្ចប្រជុំ​ទ្វេភាគី​ទាំងអស់​បានបង្ហាញ​ពី​ភាពរួស​រាយ និង​ញញឹមញញែម​របស់​អ្នកចូលរួម​ទាំងអស់ ដែល​ឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​បរិយាកាស​ស្និទ្ធស្នាល និង​រាក់ទាក់​។ ប្រៀប​បីដូច​ជាការជួបគ្នា​រវាង​មិត្ត​ចាស់​។ នៅក្នុង​ជំនួប​របស់គាត់​ជាមួយ​មេដឹកនាំ​ដែលមាន​វ័យ​ចំណាស់​ជាង​គាត់ ដូចជា​ព្រះ​ចៅ​ស៊ុ​ល​តង់​របស់​ប្រ៊ុយ​ណេ នាយករដ្ឋមន្ត្រី​សិង្ហ​បុរី លី សៀន​ឡុង និង​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ម៉ាឡេស៊ី អាន់វ៉ា​ អ៊ីប្រាហ៊ីម ជាដើម គាត់​បាន​បង្ហាញ​ពី​ចរិត​សុភាពរាបសា និង​គួរសម ប៉ុន្តែ​ម៉ឺងម៉ាត់ និង​ថ្លៃថ្នូរ​។ នេះ​គឺជា​គុណធម៌​របស់​ខ្មែរ​ក្នុងការ​បង្ហាញ​ការគោរព​ចំពោះ​បុគ្គល​ដែលមាន​វ័យ​ចំណាស់​ជាង​យើង​ ប៉ុន្តែ​លោក​នៅតែ​រក្សា​សមភាព​ក្នុងចំណោម​​មេដឹកនាំ​ប្រទេស និង​ក្នុងចំណោម​គ្រួសារ​អាស៊ាន​។​

​គាត់​បានបង្ហាញ​ពី​របៀបរបប​ការងារ​បែប​សាច់​ការ និង​ផ្តោត​លើ​លទ្ធផល​ជា​ចម្បង​។ ជាក់ស្តែង គាត់​បាន​ឈានដល់​ការសម្រេច​កិច្ចព្រមព្រៀង​ជាមួយ​ឥណ្ឌូនេស៊ី​ក្នុងការ​នាំចេញ​អង្ករ​ចំនួន ២៥​ ម៉ឺន​តោន ក្នុង​ ១ ឆ្នាំ​នៅក្នុង​ជំនួប​លើកដំបូង​របស់​គាត់​ជាមួយ​ប្រធានាធិបតី ចូ​កូ វី​ដូ​ដូ​។

ដូចគ្នានេះដែរ អនុសារណៈ​នៃ​ការយោគយល់​គ្នា​ស្តីពី​ភាពជា​ដៃគូ​រវាង​កម្ពុជា​-​ហ្វីលីពីន​ក្នុង​វិស័យ​កសិកម្ម និង​ការអភិ​វឌ្ឍ​សហគ្រាស​ធុន​តូច និង​មធ្យម ក៏​ត្រូវបាន​ចុះហត្ថលេខា​ក្នុងអំឡុង​កិច្ចប្រជុំ​លើកដំបូង​របស់គាត់​ជាមួយ​ប្រធានាធិបតី​ហ្វេីឌី​ណាន់ ម៉ា​កូ​ស ជូ​នៀរ ដែរ​។​

​នៅក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​សំខាន់ៗ​ដូចជា​កិច្ចប្រជុំ​កំពូល​ពេញអង្គ និង​កិច្ចប្រជុំ​ចង្អៀត សម្តេច ហ៊ុន ម៉ា​ណែ​ត បានលើកឡើង​អំពី​ការវិវឌ្ឍសំខាន់ៗ​នៅក្នុង​តំបន់ ដោយ​សង្កត់ធ្ងន់​លើ​ប្រធានបទ​របស់​ឥណ្ឌូនេស៊ី​៖ «​សារៈសំខាន់​អាស៊ាន​៖ ស្នូល​នៃ​កំណើន​»។

យ៉ាងណាមិញ គាត់​មិនមែន​ថ្មីថ្មោង​សុទ្ធសាធ ក្នុង​កិច្ចការ​ការ​ទូត​នោះទេ​។ គាត់​បាន​ប្រឡូក​ក្នុង​វិស័យនេះ មិនមែន​ក្រោម​ស្រមោល​នៃ​ឪពុក​របស់គាត់​ទេ គឺ​គាត់​បាន​ប្រឡូក​វិស័យ​ការទូត តាមបែប​ផែនការ​ងារ​យោធា​។ គាត់​បាន​ទៅ​បំពេញ​ទស្សនកិច្ច​នៅ​ប្រទេស​ជា​មិត្ត​ជាច្រើន​ ដូចជា ចិន ឥណ្ឌា ជប៉ុន សិង្ហ​បុរី ថៃ និង​វៀតណាម​ជាដើម ហើយ​​ត្រូវ​​បានទទួល​ដោយ​កងកិត្តិ​យ​ស និង​មេដឹកនាំ​នៃ​ប្រទេស​ជា​មិត្ត តាំងពី​មុនពេល​ដែល​គាត់​ត្រូវ​បាន​បោះឆ្នោត​ជ្រើស​តាំង​​ជា​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​។ គាត់​មាន​ជំនាញ​ក្នុង​កិច្ចការ​អន្តរជាតិ កិច្ចការយោធា និង​សេដ្ឋកិច្ច ដោយ​ផ្អែកលើ​សាវតារ​ដ៏​រឹងមាំ​នៃ​ការអប់រំ និង​ការងារ​របស់គាត់​​។​

​កិច្ចប្រជុំ​ទាំងអស់នេះ គួរតែ​សមល្មម​សម្រាប់​អ្នកសង្កេតការណ៍​បរទេស ក្នុងការ​បញ្ជាក់​ថា សម្តេច ហ៊ុន ម៉ា​ណែ​ត គឺជា​ដៃគូ​សន្ទនា​ដ៏​មាន​ប្រសិទ្ធភាព និង​មាន​ភាពចាស់ទុំ​ជាង​អាយុ​របស់គាត់​។​

​ប៉ុន្តែ​នៅមាន​ឥស្សរជន​ដែល​មាន​ស្រមោល​ឥទ្ធិពល​ធំ​ម្នាក់​ទៀត នៅក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​អាស៊ាន​នោះ​គឺ អតីត​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​សម្តេច ហ៊ុន សែន​។​ នៅក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​នោះ គ្រប់គ្នា​បាន​និយាយ​អំពី​ឈ្មោះ​របស់គាត់ និង​រំឭក​ពី​ការណ៍​ដែល​គាត់​បាន​បន្សល់​ទុក​កេរដំណែល​នានា​ទាក់ទង​នឹង​ការអភិវឌ្ឍ​ស្ថាប័ន​របស់​អាស៊ាន ការរក្សា​សន្តិភាព និង​ស្ថិរភាព​ក្នុង​តំបន់ ក៏ដូចជា​ការលើកកម្ពស់​សមាហរណកម្ម​​ក្នុង​តំបន់​។​

​មាន​ភាសិត​ខ្មែរ​មួយ​ពោល​ថា «ទូក​ទៅ កំពង់​នៅ​»​។ កេរដំណែល​របស់​អតីត​នាយករដ្ឋមន្ត្រី សម្តេច ហ៊ុន សែន នឹងត្រូវ​ចងចាំ​ក្នុង​អាស៊ាន​។​

​ទោះបីជា​មានការ​រិះគន់​ប្រឆាំងនឹង​រូបលោក​ដោយ​ផ្អែក​លើ​ទស្សនៈ​របស់លោក​ខាងលិច​អំពី​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ឥតខ្ចោះ​ក៏ដោយ ក៏​សម្តេច ហ៊ុន សែន ទទួលបាន​នូវ​ការគោរព​កោតសរសើរ ពី​ប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍ​ជាច្រើន បើ​ពិចារណា​លើ​ទិដ្ឋភាព​នៃ​ការកសាង​សន្តិភាព ការកសាង​ប្រទេស ការអភិវឌ្ឍ និង​វិស័យ​ការទូត​។ នេះ​គឺជា​ការកម្រ​ណាស់​ដែល​ប្រទេស​តូច​មួយ​ដូចជា​កម្ពុជា អាច​បញ្ចេញ​ឥទ្ធិពល​របស់ខ្លួន​លើ​បញ្ហាសំខាន់ៗ​ក្នុង​តំបន់ និង​​ពិភពលោក​បច្ចុប្បន្ន ដូចជា បញ្ហា​មី​យ៉ាន់​ម៉ា សមុទ្រ​ចិន​ខាងត្បូង និង​អ៊ុយ​ក្រែ​ន​ជាដើម​។​

​នេះ​មិនមែន​ដោយសារ​សមត្ថភាព​ដ៏​អស្ចារ្យ​របស់​អតីត​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​តែម្នាក់ឯង​នោះដែរ ប៉ុន្តែ​​ក៏ដោយ​សារ​ថា អាស៊ាន​បាន​ផ្តល់នូវ​វេទិកា​ដែលជា​ក្របខ័ណ្ឌ​ស្ថាប័ន​ប្រទាក់ក្រឡា​ដ៏​ស្មុគស្មាញ ដើម្បីឱ្យ​គាត់​បាន​បញ្ចេញ​ឥទ្ធិពល​លើ​បញ្ហា​ដែលជា​ផលប្រយោជន៍ និង​កង្វល់​រួម​។

ពិតណាស់ ប្រទេស​នានា​នឹងមិន​គោរព​តាម​គាត់​ទេ ប្រសិនបើ​គាត់​កេងប្រវ័ញ្ច​ក្របខ័ណ្ឌ​នេះ ប៉ុន្តែ​សម្តេច ហ៊ុន សែន តែងតែ​ព្យាយាម​ប្រើប្រាស់​ក្របខ័ណ្ឌ​ពហុភាគី​របស់​អាស៊ាន មិនមែន​ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួន​របស់​គាត់​ទេ ប៉ុន្តែ​ដើម្បី​​សន្តិភាព និង​ស្ថិរភាព​។ គាត់​មាន​ភាព​ដាច់​ណាត់ ឱ្យតែ​ទាក់​ទង​នឹង​បញ្ហា​សន្តិភាព ហើយ​គាត់​តែងតែ​តស៊ូ​មតិ​ជំរុញឱ្យ​មាន​​ការសន្ទនា​ជានិច្ច​បើទោះបី​ជា​ឱកាស​សម្រាប់​ការសន្ទនា​រវាង​ភាគី​ជម្លោះ មាន​តិចតួច​បំផុត​ក៏ដោយ​។​

​អតីត​នាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បាន​រំឭកថា «ខ្ញុំ​ចងចាំ​នៅពេលដែល​ការចរចា​ជាច្រើន​លើក​ បាន​បរាជ័យ ហើយ​ភាគី​ទាំងអស់​ចេញមក​វិញ​ដោយ​ដៃ​ទទេ​ ប៉ុន្តែ ឆន្ទៈ និង​ការតាំងចិត្ត​ដ៏​មុតមាំ​ដើម្បី​សម្រេច​សន្តិ​ភាព​សម្រាប់​ប្រជាជន​កម្ពុជា​តែងតែ​នាំ​ពួកយើង​ឱ្យ​ត្រឡប់​ចូល​តុ​ចរចា​វិញ​ជានិច្ច​»​។​

​នៅពេលដែល​មេដឹកនាំ​កម្ពុជា​​ចែករំលែក​បទពិសោធន៍​នេះ​ជាមួយ​ប្រទេស​មី​យ៉ាន់​ម៉ា គាត់​ត្រូវបាន​គេ​ប្រាប់ថា មី​យ៉ាន់​ម៉ា​មិនអាច​ចរចា​បានទេ​ព្រោះ​ភាគី​​ទាំងសងខាង​ចាត់ទុក​គ្នា​ជា​ភេរ​វករ​។ ប៉ុន្តែ​មេដឹកនាំ​កម្ពុជា​បាន​រៀបរាប់​ពីបទ​ពិសោធន៍​របស់គាត់​ថា គាត់​ត្រូវ​ចូល​តុ​ចរចា​ទោះបី​ត្រូវ​ចរចា​ជាមួយ​ខ្មែរក្រហម​ដែល​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​មេឃាតករ​បាតដៃ​ប្រឡាក់​ឈាម​ក៏ដោយ​។​

​តទៅ​មុខ សម្តេច ហ៊ុន ម៉ា​ណែ​ត ត្រូវ​បន្ត​នូវ​មរតក​ដែល​សម្តេច ហ៊ុន សែន បន្សល់ទុក​ក្នុង​វិស័យ​ការទូត​អាស៊ាន​។ នេះ​​ជា​ទំនៀមទម្លាប់​ការទូត​ដ៏​យូរអង្វែង​របស់​កម្ពុជា​ដែល​ផ្តល់​តម្លៃ​ដល់​សន្តិភាព និង​ស្ថិរភាព​លើសពី​អ្វី​ទាំងអស់ ដោយ​ផ្អែកលើ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ដោយឡែក​របស់​កម្ពុជា ដែល​បាន​ចារ​ឆ្លាក់​នូវ​ចរិតលក្ខណៈ​នៃ​វប្បធម៌​នយោបាយ និង​ការទូត​របស់​កម្ពុជា​៕​ 

Samdech Hun Manet, ASEAN’s youngest leader–History repeats itself

Opinion, Khmer Times, 7 September 2023 (Link)

Prime Minister Hun Manet is attending 43rd ASEAN Summit and related Summits in Indonesia. At 45, he drew a lot of attention as the youngest of all the 10 ASEAN leaders.

History repeats itself. Former Prime Minister Samdech Hun Sen also attended his first ASEAN Summit in 1999 in Manila, the Philippines, as the youngest ASEAN leader when he was 47 years old.

Under Samdech Hun Sen’s leadership, Cambodia became a member of ASEAN on April 30, 1999 in Hanoi, Vietnam. It has been 24 years since Cambodia became a member of this regional grouping, recently seen as a diplomatic and economic powerhouse thanks to its influential convening power amid superpower rivalry and a global economic slowdown.

Despite being the youngest, it doesn’t appear that Samdech Hun Manet was uncomfortable fulfilling his roles in his first summitry season or that his partners took him lightly for his age. On the contrary, judging by his composure and the results of each meeting, we can say that his performance was smooth and quite impressive.

He sat at the table with confidence during breakfast meetings with Vietnamese and Lao leaders. Photos from all bilateral meetings showed smiling photos of each participant, reflecting a cordial and friendly atmosphere. Meetings were like those between old friends. In his meetings with leaders older than him, such as Brunei leader His Majesty Sultan Haji Hassanal Bolkiah, Singaporean Prime Minister Lee Hsien Loong, and Malaysian Prime Minister Anwar Ibrahim, he appeared humble and courteous, but firm and dignified. It is an inherent Khmer virtue to show respect to people older than us. Yet he maintained equality among the leaders of nations and within the ASEAN family.

He demonstrated a straight-to-business demeanor and a results-oriented working style. He reached an agreement with Indonesia to export 250,000 tonnes of rice per year to Indonesia in the very first meeting he had with President Joko Widodo. Likewise, a memorandum of understanding on Cambodia-Philippines partnership in agriculture and MSME development was signed during his first-ever meeting with President Ferdinand Marcos Jr.

At key meetings such as the Summit Plenary and Retreat, Samdech Hun Manet touched on key developments in the region, stressing on Indonesia’s theme: “ASEAN Matters: Epicentrum of Growth”. After all, he is no stranger to diplomacy. He practiced the field, not under the shadow of his father but of his own right, through the military domain. He visited several friendly countries, like China, India, Japan, Singapore, Thailand, and Vietnam, etc., and was received by the honor guards and leaders of friendly nations well before he was elected as prime minister. He is well versed in international affairs, military and economic affairs provided his educational and working background.

After all these meetings, it suffices for foreign observers to ascertain that Samdech Hun Manet has proved to be an effective interlocutor, more mature than his age.

But still there is another legendary larger-than-life figure at the ASEAN meetings, which is the former prime minister Samdech Hun Sen. At the meetings, everyone talked about his name and how he left a big mark in terms of ASEAN’s institutional development. maintaining regional peace and stability as well as promoting regional integration.

There is a Khmer saying that goes “touk tov, kampong nov”, which means that the boat moves away but the kampong (dock) always remains. The legacy of former Prime Minister Hun Sen will be remembered in ASEAN.

Despite criticism against him based on the Western view of perfect democracy, Samdech Hun Sen is actually highly respected among many developing countries in terms of peacebuilding, nation building, development and diplomacy. It is rare that a small country like Cambodia is able to punch above its weight, dealing with contemporary regional and global issues like Myanmar, the South China Sea, and Ukraine etc.

This is not due to the great capacity of the former Prime Minister alone, but also to the complex and intricate institutional frameworks that ASEAN can provide for him to exert influence on issues of common interest and concern. Of course, countries would not follow him if he exploited this framework, but Samdech Hun Sen was trying to use multilateral frameworks not for his personal gain but for the sake of peace and stability. He has been intransigent on issues of peace and he always advocates dialogue, even if there is only the slightest opportunity for dialogue between the parties in conflict.

Former Prime Minister Hun Sen recalled, “I remember how rounds of negotiations failed and every stakeholder came away empty-handed. It was none other than the strong will and determination to win peace for all Cambodians that brought us back to the negotiating table.”

When the Cambodian leader shared this experience with Myanmar, he was told that they could not negotiate because both sides called each other terrorists. But the Cambodian leader recounted his experience when he had to negotiate even with the Khmer Rouge, known to be bloody killers.

Going forward, Samdech Hun Manet must continue the legacy that Samdech Hun Sen left in ASEAN diplomacy. This is a long tradition of Cambodian diplomacy that values peace and stability above all, based on the unique history that has shaped the characteristics of Cambodian political and diplomatic culture.

“If you want democracy in Cambodia, clean your own house first”

Opinion, Khmer Times, 15 August 2023 (Link)

This harsh language embodies two important messages.

The first message concerns the need for basic education of citizens.

Democracy is about governance and decision-making based on the voice of the majority. However, this does not necessarily mean that the choices made by the majority are always the right ones.

What if the people wanted to go to war to take back Kampuchea Krom from Vietnam? What if the majority were addicted to class struggle ideology that discriminates against the rich and tries to destroy them like Pol Pot’s ideology?

Such kinds of ideas might receive majority support through populist and extremist politics, but indeed such kinds of majority voices are not the right decision made for the national interest.

Sometimes you can think that as long as there is democracy, society will make the right decisions. As long as there is democracy, people will make the right and wise decisions, and everyone will think critically before making decisions that will benefit the nation.

But such an assumption is incorrect if citizens lack the basic education to distinguish right from wrong and cannot distinguish between what is a judgment based on emotions and what is based on reasons.

Let’s not forget that the Pol Pot regime also had the support of the majority of the people.

Democracy, backed by a majority of the people who do not have the basic education but who only have vengeful anger based on class struggle like the Pol Pot regime is extremely dangerous.

The Hitler regime also enjoyed overwhelming support from the German people. The German people already had a high level of education, but they were full of anger and ultra-nationalist sentiment. As a result, the Hitler regime wrought immeasurable havoc on humanity and the world.

The ancient Greek democracy, which Europeans often boast of being the origin of democracy, was in fact ruled by a handful of Greeks, while underneath them there were slaves who were oppressed and exploited. Such a democratic society is not a respectful society.

In Iraq, millions of people died after the successful transition to democracy, but Iraq is not yet a democracy. Worse still, the country may also be under foreign rule, as it has no sovereignty over its own oil resources.

In some democracies, the right to carry a gun is promoted as a symbol of protection of the rights and freedoms of the people.

But if guns are controlled by uneducated citizens who do not understand civic obligation to respect the rights of others, do not understand the civic duties to participate in protecting public security and public order, and instead defy and disobey public authorities, this can be catastrophic for society.

If guns are controlled by lunatics and they shoot children on the streets, in schools, but that democratic society cannot abolish the right to own a gun because that right has become a sacred symbol of freedom, liberty and democracy, then we should not need such kind of democracy.

This is the prime example that democracy is not automatically a cure to social disease.

Democracy depends very much on the people, social system and social values of individual country and there is no one-size-fits-all kind of democracy. If the American society values gun possession over the lives of children, then it is the self-determination of America in its path of democracy, but surely Cambodia will never adopt such kind of democracy.

When democracy is agitating in a country where people have no basic education, people can easily be manipulated to extreme directions: to go to war with Vietnam to regain Kampuchea Krom; to eliminate Cham, Chinese, and Vietnamese ethnics; to eliminate the rich and city people, the intellectuals, and civil servants; destroy all religions, etc.

This is not the democratic society that we want.

Therefore, education, good judgment, literacy, basic education as well as morality, respect for others and dignity are essential for the citizens of a democratic society to ensure that the democracy we desire serves peace and social harmony.

The second important message is that to maintain a respectful democracy, the people must understand their rights and obligations in tandem. People shall be responsible for themselves and the nation.

Most people know only rights, always demand rights, but never think about their obligations as citizens.

Some people demand excessive rights, but never care to clean their own houses.

This means that they have no basic knowledge about hygiene and sanitation and do not take responsibility for their own health and that of their families.

In fact, every citizen has a responsibility to take care of themselves, not just blame everything on society.

Garbage is dumped in sewers, in canals, or public parks. They don’t clean garbage in front of their houses but they say that they love Cambodia so much. If citizens cannot fulfill such a basic duty, if you cannot even clean your own houses, how can you boast that you love Khmer territory?

Citizens also need to know their duty to be self-reliant. Even Buddhist theory educate people about self-reliance. This teaching is similar to the famous quote by the late President John F. Kennedy: “Ask not what your country can do for you – ask what you can do for your country.” You cannot depend everything on the state. You cannot blame everything on the state and never ask yourself what you have done for society. Find only the faults of society, and never look at your own mistakes.

So, in short, democracy is not automatically synonymous to progress.

The country needs progressive and self-developing citizens to create an advanced and highly civilized democratic society.

Ignorance can turn democracy into a destructive demonic monster.

Democracies that are built on societies with citizens who lack proper education, living in extreme poverty with vengeful anger against the rich and determination for class struggle; people with ultra-nationalist sentiment; people who lacks discipline, morals, respect for others and dignities; such democracies are doomed to failure and self-destruction.

«​បើ​ចង់បាន​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៅ​កម្ពុជា​ ត្រូវ​ចេះ​សម្អាតផ្ទះ​ខ្លួនឯង​សិន​»

លិខិតមិត្តអ្នកអាន, ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍, ១១ សីហា ២០២៣ (តំណភ្ជាប់)

ភាសា​គ្រោតគ្រាត​នេះ​បង្កប់​នូវ​សារសំខាន់​ ២​។ សារ​ទី​១ គឺ​ចង់​និយាយ​អំពី​ភាពចាំបាច់​នៃ​ចំណេះដឹង​មូលដ្ឋាន​របស់​ពលរដ្ឋ​។ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​គឺ​ផ្តោតលើ​ការគ្រប់គ្រង និង​ការសម្រេចចិត្ត​ដែល​ផ្អែកលើ​សំឡេង​ភាគច្រើន​។ យ៉ាងណាក្តី សំឡេង​ភាគច្រើន​មិនមែន​សុទ្ធតែ​ល្អ និង​ត្រឹមត្រូវ​ទាំងស្រុង​នោះទេ​។​

​ចុះបើ​ប្រជាពលរដ្ឋ​ចង់​បបួលគ្នា​ទៅធ្វើ​សង្គ្រាម​ដណ្តើម​កម្ពុជា​ក្រោម​មកវិញ​? ចុះបើ​សង្គម​ភាគច្រើន​ងាយ​ឆេះ​នឹង​មនោ​គម​ន៍​វិជ្ជា​រើសអើង​វណ្ណៈ និង​កម្ទេច​អ្នកមាន​ចោល​ដូច​មនោគមន៍វិជ្ជា ប៉ុល ពត​? គំនិត​ទាំងនេះ​គឺ​សុទ្ធតែ​អាច​ទទួលបាន​សំឡេង​ភាគច្រើន តាមរយៈ​ន​យោ​បាយ​ប្រជា​ភិ​ថុ​ត និង​នយោបាយ​ជ្រុលនិយម ប៉ុន្តែ​សំឡេង​ភាគច្រើន​ទាំងនេះ​មិនមែនជា​ការសម្រេច​ដ៏​ត្រឹមត្រូវ​សម្រាប់​ឧ​ត្ត​ម​ប្រយោជន៍​ជាតិ​ទេ​។​

​ពេលខ្លះ​យើង​អាច​គិតថា ឱ្យ​តែមាន​ប្រជាធិបតេយ្យ សង្គម​នឹងធ្វើ​ការសម្រេច​ចិត្ត​ត្រូវ​។ ឱ្យ​តែមាន​ប្រជាធិបតេយ្យ ប្រជា​ជន​គឺ​សុទ្ធតែ​សម្រេចចិត្ត​ត្រឹមត្រូវ និង​ប្រកបដោយ​សុភ​វិនិច្ឆ័យ ហើយ​មនុស្ស​ទាំងអស់​សុ​ទ្ធ​តែមាន​វិចារណញ្ញាណ ចេះ​វិភាគ​រកហេតុ​ផល​មុននឹង​ធ្វើការ​សម្រេច​ចិត្ត​ដែល​នឹង​ផ្តល់​ផលប្រយោជន៍​ដល់​ជាតិ​។

​ប៉ុន្តែ សម្មតិកម្ម​បែបនេះ​គឺ​មិន​ត្រឹមត្រូវ​ឡើយ ប្រសិនបើ​ពលរដ្ឋ​ពុំមាន​ចំណេះ​​ដឹង​មូលដ្ឋាន ក្នុងការ​វែកញែក​រវាង​ខុស និង​ត្រូវ ហើយ​មិនអាច​បែងចែក​បាន​ថា អ្វីដែល​ជាការ​វិនិច្ឆ័យ​ដែល​ប្រើ​អារម្មណ៍ និង​អ្វីដែល​ប្រើ​ហេតុផល​។ សូម​កុំភ្លេចថា របប ប៉ុល ពត ក៏មាន​សំឡេងគាំទ្រ​ពី​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ដែរ​។ ប្រជាធិបតេយ្យ​ដែលមាន​ការគាំទ្រ​ដោយ​ប្រជាជន​ភាគ​ច្រើន ដែល​ពុំមាន​ចំណេះដឹង​មូលដ្ឋាន មានតែ​កំហឹង​វណ្ណៈ​ដូច​សម័យ​ប៉ុលពត គឺមាន​គ្រោះថ្នាក់​ខ្លាំងណាស់​។

​របប​ហ៊ី​ត្លែរ ក៏​សុទ្ធតែ​មានការ​គាំទ្រ​លើសលប់​ពី​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​ដែរ​។ ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​ មានចំណេះដឹង​មូល​ដ្ឋា​ន​ខ្ពស់​រួចហើយ ប៉ុន្តែ​ពួកគាត់​ពោរពេញ​ទៅដោយ​កំហឹង និង​មាន​មនោសញ្ចេតនា​ជាតិនិយម​ជ្រុល​។ ជា​លទ្ធផល សម័យ​ហ៊ី​ត្លែរ​ក៏បង្ក​វិនាសកម្ម​ដល់​មនុស្សជាតិ និង​ពិភពលោក​ជាច្រើន​រាប់មិនអស់​ដែរ​។​

​ចំណែក​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​របស់​ក្រិ​ក សម័យបុរាណ ដែល​ពួក​អឺរ៉ុប​តែងតែ​អួតថា ជា​ប្រភពដើម​នៃ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​នោះ តាមពិត​ គឺជា​សង្គម​ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​ជនជាតិ​ក្រិ​ក ១​ ក្តាប់​តូច ប៉ុន្តែ នៅ​ពីក្រោម​សង្គម​របស់​ពួកគេ​វិញ​គឺជា​សង្គម​ដែលមាន​ប្រព័ន្ធ​ទាសករ​ដែល​ត្រូវគេ​ជិះជាន់​កេង​ប្រវ័ញ្ច​។ សង្គម​ប្រជាធិបតេយ្យ​បែបនេះ ក៏​មិនមែនជា​សង្គម​ស្អាតស្អំ​ដែរ​។​

​នៅ​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ា​ក់ ប្រជាពលរដ្ឋ​រាប់លាន​នាក់​បាន​ស្លាប់​បន្ទាប់ពី​ជោគជ័យ​នៃ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដើម្បី​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ប៉ុន្តែប្រទេស​អ៊ីរ៉ា​ក់ នៅ​ពុំទាន់​មាន​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៅឡើយ​ទេ​។ រឹតតែ​អាក្រក់​ជាង​ហ្នឹង​ទៅទៀត​នោះ គឺ​ប្រទេស​នេះ​ក៏​ប្រហែលជា​កំពុង​ស្ថិតនៅក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​បរទេស​ដោយ​ពួកគេ​គ្មាន​សិទ្ធិ​អធិបតេយ្យ​ក្នុងការ​គ្រប់គ្រង​ធនធាន​រ៉ែ​ប្រេង​របស់​ប្រទេស​ខ្លួនឯង​ឡើយ​។​

​នៅ​ប្រទេស​ប្រជាធិបតេយ្យ​ខ្លះ សិទ្ធិ​កាន់​កាំភ្លើង​ត្រូវបាន​គេ​លើកស្ទួយថា ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ការការពារ​សិទ្ធិសេរីភាព​របស់​ប្រជាជន​។ ប៉ុន្តែ​ប្រសិនបើ​កាំភ្លើង​ត្រូវបាន​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ពលរដ្ឋ​ដែល​មិនមាន​ការ​អប់រំ​ពី​កាតព្វកិច្ច​ក្នុង​ការគោរព​សិទ្ធិ​របស់​អ្នកដទៃ មិន​យល់​ពី​កាតព្វកិច្ច​ក្នុងការ​ចូលរួម​ការពារ​សន្តិ​សុខ និង​សណ្តាប់ធ្នាប់​សាធារណៈ ហើយ​ផ្គើន និង​មិន​ស្តាប់បង្គាប់​អាជ្ញាធរ​សាធារណៈ វា​អាចបង្កើត​គ្រោះមហន្តរាយ​ដល់​សង្គម​ទៅវិញ​។​

​ប្រសិនបើ​កាំភ្លើង​ត្រូវបាន​គ្រប់គ្រង​ដោយ​មនុស្ស​ឆ្កួត ហើយ​ពួកគេ​ដើរ​បាញ់​កុមារ​នៅតាម​ដងផ្លូវ តាម​សាលារៀន ប៉ុន្តែ​សង្គម​ប្រជាធិបតេយ្យ​បែរជា​មិនអាច​ដក​ហូត​សិទ្ធិ​កាន់កាប់​កាំភ្លើង​បាន​ព្រោះថា​សិទ្ធិ​កាន់​កាំភ្លើង បាន​ក្លាយជា​និមិត្តរូប​ដ៏​ពិសិដ្ឋ​នៃ​សេរីភាព និង​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ដូច្នេះ​យើង​មិនគួរ​ត្រូវការ​ប្រជាធិបតេយ្យ​បែបនេះ​ទេ​។ នេះ​ជា​ឧទាហរណ៍​ជាក់ស្តែង​បំផុត​មួយ​ដែល​បង្ហាញថា លទ្ធិ​ប្រជា​ធិ​ប​​តេ​យ្យ​មិនមែនជា​ថ្នាំ​ទិព្វ​ដែល​អាច​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​បាន​ដោយ​ស្វ័យប្រវត្តិ​ទេ​។​

​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​គឺ​អាស្រ័យ​យ៉ាងខ្លាំង​ទៅលើ​កម្រិត​របស់​ប្រជាជន​ប្រព័ន្ធ​សង្គម និង​តម្លៃសង្គម​របស់​ប្រទេស​នីមួយៗ ហើយក៏​មិនមាន​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ស្តង់ដា​តែមួយ ដែល​តម្រូវឱ្យ​ត្រូវ​គ្រប់​ប្រទេស​នោះដែរ​។ ប្រសិនបើ​សង្គម​អា​មេ​រិ​ក​ឱ្យ​តម្លៃ​លើ​សិទ្ធិ​កាន់​កាំភ្លើង ជាជាង​សិទ្ធិ​រស់រានមានជីវិត​របស់​កុមារ​នោះ​វា​គឺជា​សិទ្ធិ​ស្វ័យ​សម្រេច​របស់​អាមេរិក​ក្នុង​មាគ៌ា​ប្រជាធិបតេយ្យ​របស់ខ្លួន​ប៉ុន្តែ​ច្បាស់​ណាស់​ថា កម្ពុជា​នឹងមិន​ជ្រើស​យក​លទ្ធិ​-​ប្រជាធិបតេយ្យ​បែបនេះ​ទេ​។​

​នៅពេលដែល​ប្រជាធិបតេយ្យ​កញ្ជ្រោក​នៅក្នុង​ប្រទេស​ដែល​ពលរដ្ឋ​មិនមាន​ការ​អប់រំ​មូលដ្ឋាន ពលរដ្ឋ​អាច​នឹង​ត្រូវគេ​ពង្វក់​ទៅ​ទិស​ណា​ក៏បាន​៖ ទៅ​កម្ទេច​វៀត​ណា​ម​ដើម្បី​ដណ្តើម​កម្ពុជា​ក្រោម​មកវិញ​, ទៅ​កម្ទេច​ជនជាតិ​ចាម ចិន វៀតណាម​, ឬ​ទៅ​កម្ទេច​ពួក​អ្នកមាន អ្នកទីក្រុង និង​កម្ទេច​បញ្ញវន្ត កម្ទេច​មន្ត្រីរាជការ​, កម្ទេច​សាសនា ចោល​ទាំងអស់​ក៏បាន​។ នេះ​មិនមែនជា​សង្គម​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដែល​យើង​ចង់​បានទេ​។​

​ដូច្នេះហើយ កត្តា​អប់រំ សមត្ថភាព​វិ​និ​​ច្ឆ័​យ ការចេះ​អាន ចេះ​សរសេរ ចំណេះដឹង​មូលដ្ឋាន បូករួម​ទាំង​សីលធម៌ ការចេះ​គោរព​អ្នកដទៃ និង​ស្គាល់​ភាពថ្លៃថ្នូរ គឺមាន​ភាពចាំបាច់ សម្រាប់​ពលរដ្ឋ​ក្នុងសង្គម​ប្រជាធិបតេយ្យ ដើម្បី​ធានាថា ប្រជា​ធិ​ប​តេ​យ្យ​ដែល​យើង​ចង់បាន​នោះ វា​បម្រើឱ្យ​សន្តិភាព និង​ភាព​សុខដុម​ក្នុងសង្គម​។​

​សារសំខាន់​ទី​២ គឺ​ចង់​និយាយថា ដើម្បី​ទ្រទ្រង់​ប្រជាធិបតេយ្យ​ស្អាតស្អំ​បាន​ទាល់​តែ​ពលរដ្ឋ​ចេះ​ស្គាល់​សិទ្ធិ និង​កាតព្វកិច្ច​ព្រម​គ្នា​។ ទាល់តែ​ពលរដ្ឋ​ចេះ​ទទួលខុស​​ត្រូវ​ចំពោះ​ខ្លួនឯង និង​ចំពោះ​ប្រទេសជាតិ​ដែរ​។ ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ស្គាល់​តែ​សិទ្ធិ​ទេ ចេះតែ​ទាមទារ​សិទ្ធិ​ទេ ប៉ុន្តែ មិនដែល​គិតពី​កាតព្វកិច្ច​របស់​ពលរ​ដ្ឋ​នោះទេ​។​

​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្លះ ទាមទារ​សិទ្ធិ​ខ្លាំង​ហួស​ហេតុ ប៉ុន្តែ មិនដែល​យក​ភ្នែក​មើល​សម្អាត​អនាម័យ​នៅផ្ទះ​ខ្លួនឯង​។ នេះ​បានន័យថា គាត់​គ្មាន​ចំណេះដឹង​ជា​មូលដ្ឋាន​ទាក់ទង​នឹង​អនាម័យ ហើយ​គាត់​គ្មាន​ការ​​ទទួលខុសត្រូវ​ចំពោះ​សុខភាព​ផ្ទាល់ខ្លួន​របស់គាត់ និង​ក្រុមគ្រួសារ​របស់គាត់​ទេ​។​

​គាត់​បំពេញ​កាតព្វកិច្ច​សាមញ្ញ​ក្នុងផ្ទះ​របស់គាត់​មិនបាន​ផង ប៉ុន្តែ គាត់​ស្រែក​ក្តែ​ងៗ​ថា ស្រឡាញ់​ជាតិ​។ តាមពិត ពល​​រដ្ឋ​ម្នាក់ៗ​សុទ្ធ​តែមាន​ភាព​ទទួល​ខុសត្រូវ​ក្នុងការ​មើលថែ​ខ្លួនឯង មិនមែន​អ្វីៗ​ត្រូវតែ​ដាក់​កំហុស​តែ​លើ​សង្គម​នោះទេ​។

​សំរាម​បោះចោល​ក្នុង​លូ ក្នុង​ប្រឡាយ បោះចោល​ពាសវាល​ពាសកាល ក្នុង​សួន​សាធារណៈ​។ សំរាម​មុខផ្ទះ​ខ្លួនឯង​មិនដែល​បោស​ទេ ហើយ​អួតថា ស្រឡាញ់​ទឹកដី​កម្ពុជា​ខ្លាំងណាស់​។ ត្រឹមតែ​កាតព្វកិច្ច​មូលដ្ឋាន​ជា​ពលរដ្ឋ​បំពេញ​មិនបាន​ផង ហើយ​បើ​ផ្ទះ​ខ្លួនឯង​មិនចេះ​សម្អាត​ផង តើ​អាច​អួតថា ខ្លួន​ស្រឡាញ់​ទឹកដី​ខ្មែរ​ដែរឬទេ​? ពលរដ្ឋ​ក៏ត្រូវ​ស្គាល់​កាតព្វកិច្ច​ខ្លួន​ទីពឹង​ខ្លួន​។ សូម្បី​ទ្រឹស្តី​ពុទ្ធសាសនា ក៏​អប់រំ​ឱ្យ​ខ្លួន​ទីពឹង​ខ្លួន​ដែរ​។

ការបង្រៀន​នេះ ​គឺ​ដូចជា​សម្ដី​របស់​អតីត​ប្រធានាធិបតី ច​ន អេ​ហ្វ ខេ​នេ​ឌី របស់​អាមេរិក​ដែល​ពោលថា «​យើង​មិនត្រូវ​សួរថា តើ​ប្រទេស​របស់​យើង​អាចធ្វើ​អ្វី​ឱ្យ​យើង​នោះទេ​។ យើង​ត្រូវ​សួរថា តើ​យើង​អាចធ្វើ​អ្វី​ដើម្បី​ប្រទេស​ខ្លួន​​ឯង​»​។

​យើង​មិនមែន​ត្រូវតែ​ផ្តេកផ្តួល​លើ​រដ្ឋ ហើយ​ឱ្យ​តែមាន​បញ្ហា​គឺ​ដាក់​កំហុស​តែ​លើ​រដ្ឋ​ទាំងអស់​នោះទេ​។ មិនដែល​សួរថា ខ្លួនឯង​បានធ្វើ​អ្វីខ្លះ​ចំពោះ​សង្គម​។ រកឃើញ​តែ​កំហុស​របស់​សង្គម ប៉ុន្តែ មិនដែល​យក​ភ្នែក​មើល​កំហុស​ខ្លួនឯង​។​

​ដូច្នេះ​និយាយ​សរុប​មកវិញ លទ្ធិ​ប្រជា​ធិបតេយ្យ​មិនមែន​ជឿនលឿន​រីកចម្រើន​ដោយ​ស្វ័យប្រវត្តិ​នោះទេ​។ ទាល់តែ​ពលរដ្ឋ​នៃ​សង្គម​ប្រជាធិបតេយ្យ​នោះ​មាន​ភាពជឿនលឿន និង​ចេះ​អភិវឌ្ឍ​ខ្លួន​ដែរ បាន​នាំឱ្យ​សង្គម​នោះ​ជឿនលឿន និង​ប្រកប​ដោយ​អរិយធម៌​ខ្ពង់ខ្ពស់​។

​ភាពអវិជ្ជា​អាច​ប្រែក្លាយ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ទៅជា​បិសាច​បំផ្លាញ​សង្គម​បាន​។ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ដែល​ត្រូវបាន​កសាងឡើង​នៅក្នុង​សង្គម​ដែល​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្វះ​ការអប់រំ​ត្រឹមត្រូវ​រស់​​នៅក្នុង​ភាពក្រីក្រ​តោកយ៉ាក​ជាមួយនឹង​កំហឹង​សងសឹក​ប្រឆាំងនឹង​អ្នកមាន និង​ការតាំង​ចិត្ត​តស៊ូ​ប្រឆាំង​វណ្ណៈ​, សង្គម​ដែល​ប្រជាជនមាន​មនោសញ្ចេតនា​ជាតិ​និយម​ជ្រុល​, សង្គម​ដែល​ប្រជាជន​ខ្វះ​វិន័យ​សីលធម៌ ខ្វះ​ការគោរព​អ្នកដទៃ និង​សេច​​ក្តី​ថ្លៃថ្នូរ​,​ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​បែបនេះ នឹង​នាំឱ្យ​សង្គម​នោះ​បរាជ័យ ហើយ​បំផ្លាញ​សង្គម​នោះ​ដោយ​ឯកឯង​៕