Election 2023, Another Normal Day of Khmer Peaceful Democracy

Opinion, Khmer Times, 27 July 2023 (Link)

For foreign observers, they were surprised that Cambodia’s election started so early at 7:00am. But for the locals, this is just another normal day for them. They rather prefer to go early in the morning to avoid queuing under tropical heat.

On 23 July, at a polling station in Phnom Penh Thmey High School, there was traffic jam around school entrance in between 7:00am to 8:00am as voters wanted to vote early.

Inside the school, the atmosphere was lively. People were smiling, taking photos from their mobile phones in front of the polling stations showing their inked fingers.

At around 7:00am, you can start to see that your Facebook, Instagram and Telegram, were full of notifications from friends posting or sending photos after voting. Some were with their whole families.

There was almost no long queue in front of each polling station. Some were trying to find their names in the voters’ list before entering voting station; some did not have to do that as they had checked it in advance through the mobile application of the National Election Committee (NEC).

The voters, observers and organizers were behaving in an orderly, calm and peaceful manner as if they were well accustomed to the process. By 1:00pm, the polling stations become less crowded as more than 70% of eligible voters already casted their votes before the closure at 3:00pm.

Voter turnout peaked at 84.58%, exceeding the previous four national elections since 2003.

No report of violence at all.

There were no angry, hateful and discriminative looks from the people, unlike in the 2013 and 2018 elections. Back then, during the electoral campaign, when the rally of the Cambodian People’s Party and the opposition came across each other, there was a strong sentiment of resentment and hatred from both sides.

This year, all eyes became peaceful and soft.

Workers and all Cambodians were given extra day off on Monday. So, they can go back to their hometown provinces on Saturday, vote on Sunday, and return back to their workplaces in the cities on Monday.

On Monday noon time, on National Road Number 1 that links Kandal, Prey Veng and Svay Rieng Provinces with Phnom Penh, the traffic already started to get congested.

At Neak Loeung Bridge (or Tsubasa Bridge), which is the longest bridge in Cambodia built by Japanese grant, a lot of motorbikes made their inbound travel back to the city. Some were stopping to take final photos before going back to work. Some were having a short break, eating Machu or Khmer pickled fruits. Yes, you read it right; they were taking a break on the bridge.

Police officers were busy regulating traffic on the bridge while some were taking meal from their lunch boxes.

Some motorbikes carried 3-4 people including small kids. Sometimes we can see small feet of kids sleeping in the middle of their parents. Some motorbikes of young workers carried living chickens, ducks and rice given by their farmer parents.

For all Cambodian professionals, there is a common practical joke on Facebook and social media. They often post their smiling photo with a caption, “tomorrow, I will do construction work as usual”. It does not necessary mean that all of them work in construction sector but it is a new trendy Khmer slang that says tomorrow is just another working day. A description of easy-going people.

But for the CPP’s politicians, probably they cannot afford to have business-as-usual days.

For the new generation leaders, they need to shoulder both voters’ expectations, and those of the senior leadership to carry forward the legacies of nation-building by consolidating the culture of peace, tolerant democracy based on Khmer Buddhist mentalities of mutual respect and peaceful coexistence, and promoting a more prosperous society as Cambodia aimed to become high-income economy by 2050.

Some foreign observers questioned why the CPP members were so enthusiastic about elections? Maybe it is because the leadership of CPP are perfectionist and prudent people that never take any situation lightly. They don’t underestimate rivals, and they are prudent at all times.

And they were right. Their prudence made the CPP win elections supported by high voter turnouts even if the opposition tried to find every possible means to destroy votes and destroy electoral process.

For the voters, their ballots represented their hope for an even better future. The future towards becoming a highly prosperous nation by 2050 with better quality of life and inclusive development.

For business people, they were relieved that stability remains firm in Cambodia. Instability and unpredictability are the worst enemy for business.

Following the last three elections, namely in 2013, 2018 and 2023, the development of these events can tell us that Cambodia can never get accustomed to Western democracy that is too individualist, and too selfish when the community interest carries less weight than individual interest and rights.

Cambodia has our own way of adapting Western democracy concept tailored for Cambodian society.

This is not different from the way the Khmer empire adapted Indian culture and blended it to construct unique Khmer civilization. It built a distinct civilization and all foreign observers can commonly agree that Cambodians are totally different from Indians.

And similarly, Cambodian democracy does not need to become like American, or European.

We don’t need to change our identity to please anyone.

Cambodia should continue to build democracy based on our own peaceful and tolerant ways in accordance with Khmer mentality and Buddhist teaching.

We don’t need to burn buildings, cars, and destroy public properties to be recognized as democracy. We don’t need to replicate the destruction of the Capitol, burn the whole city of Paris, bomb mosques, churches and synagogues, burn Quran, promote far right extremism, racism, anti-Asian violence, Islamophobia, etc. just to get recognized that we have great freedom of expression.

Cambodia can never understand that accusing someone as killers is acceptable under the freedom of expression. Cambodia can never understand that after mass killings of children every year in America, the rights to holding gun is still considered human rights.

These are absolutely not Khmer style and values. This is not a noble society we are trying to build.

We have our own Cambodian way, the Khmer Peaceful Democracy.

គ្រាធម្មតាមួយនៃប្រជាធិបតេយ្យសន្តិភាពនិយមបែបខ្មែរ!

លិខិតមិត្តអ្នកអាន, Freshnews, ២៥ កក្កដា ២០២៣ (តំណភ្ជាប់)

សម្រាប់អ្នកសង្កេតការណ៍បរទេស គេភ្ញាក់ផ្អើលដែលការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជាចាប់ផ្ដើមព្រលឹមខ្លាំងតាំងពីម៉ោង៧ព្រឹក។ ប៉ុន្តែសម្រាប់ជនជាតិខ្មែរនេះ គ្រាន់តែជាថ្ងៃធម្មតាមួយប៉ុណ្ណោះសម្រាប់ពួកយើង។ ពួកយើងចូលចិត្តទៅពេលព្រឹកព្រលឹមដើម្បីចៀសវាងការតម្រង់ជួរក្រោមពន្លឺថ្ងៃក្តៅ។

កាលពីថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដា នៅការិយាល័យបោះឆ្នោតក្នុងវិទ្យាល័យសម្តេច ហ៊ុន សែន ភ្នំពេញថ្មី មានការកកស្ទះចរាចរណ៍នៅម្តុំផ្លូវចូលសាលានៅចន្លោះម៉ោង៧ព្រឹក ដល់ម៉ោង៨ព្រឹក ដោយសារអ្នកបោះឆ្នោតចង់ទៅបោះឆ្នោតអោយបានលឿន។ នៅខាងក្នុងបរិវេណសាលារៀន បរិយាកាសមានភាពរស់រវើក។ ប្រជាជនមានភាពញញឹមញញែម ហើយថតរូបតាមទូរស័ព្ទដៃនៅមុខការិយាល័យបោះឆ្នោត ដោយ បង្ហាញស្នាមម្រាមដៃដែលប្រលាក់ទឹកខ្មៅរបស់ពួកគេ។

នៅម៉ោងប្រហែល ៧៖០០ព្រឹក យើងចាប់ផ្តើមឃើញពេញនៅលើ Facebook, Instagram និង Telegram ការជូនដំណឹងពីមិត្តភ័ក្តិដែលបានបង្ហោះ ឬផ្ញើរូបថតបន្ទាប់ពីបោះឆ្នោត។ អ្នកខ្លះបានថតជាមួយគ្រួសារទាំងមូលតែម្តងក៏មាន។ យើងស្ទើរតែមិនឃើញមានជួរវែងទេ នៅមុខការិយាល័យបោះឆ្នោតនីមួយៗ។ អ្នកខ្លះត្រូវឈរស្វែងរកឈ្មោះក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោតមុននឹងចូលបោះឆ្នោត។ អ្នកខ្លះមិនធ្វើបែបនេះទេ ព្រោះពួកគាត់បានពិនិត្យមើលបញ្ជីជាមុន តាមរយៈកម្មវិធីទូរស័ព្ទរបស់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប)។

អ្នកបោះឆ្នោត អ្នកសង្កេតការណ៍ និងអ្នករៀបចំការបោះឆ្នោត សុទ្ធតែ មានអាកប្បកិរិយាប្រកបដោយសណ្តាប់ធ្នាប់ មានភាពត្រជាក់ហាក់ដូចជាពួកគេស៊ាំនឹងដំណើរការនេះរួចទៅហើយ។ ដល់ម៉ោង ១៖០០ រសៀល ការិយាល័យបោះឆ្នោតកាន់តែមានមនុស្សតិចទៅៗ ដោយសារថា ជាង៧0% នៃអ្នកមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតបានទៅបោះឆ្នោតរួចទៅ ហើយមុនពេលដែលការិយាល័យបោះឆ្នោតត្រូវបិទនៅម៉ោង ៣៖០០ រសៀល។

ចំនួនអ្នកទៅបោះឆ្នោតបានកើនឡើងខ្ពស់ដល់ទៅ៨៤,៥៨% ដែលជាអត្រាខ្ពស់លើសពីការបោះឆ្នោតជាតិបួនលើកចុងក្រោយ ចាប់ពីឆ្នាំ ២០០៣។ យើងគ្មានឭរបាយការណ៍អំពី អំពើហិង្សាទាល់តែសោះ។ យើងមិនឃើញពលរដ្ឋមានក្រសែភ្នែកដែលពេញដោយ កំហឹង ការស្អប់ និងរើសអើងគ្នានោះទេ បើប្រៀបធៀបនឹងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ និង ២០១៨។

កាលពីពេលនោះ ក្នុងអំឡុងពេលឃោសនាបោះឆ្នោត នៅពេលដែលក្បួនហែរគណបក្សរបស់សមាជិកគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សប្រឆាំងបានជួបគ្នាម្តងៗ យើងសង្កេតឃើញថា ពួកគេហាក់មានអារម្មណ៍ពេញដោយកំហឹង និងការស្អប់គ្នាទាំង សងខាង។ សម្រាប់ឆ្នាំនេះ យើងសង្កេតឃើញក្រសែភ្នែករបស់ពលរដ្ឋ ហាក់មានភាពត្រជាក់ និងស្រទន់។

កម្មករ និងពលរដ្ឋទូទៅ ត្រូវបានផ្តល់ថ្ងៃឈប់សម្រាកបន្ថែមនៅថ្ងៃច័ន្ទ។ ដូច្នេះ ពួកគេអាចត្រឡប់ទៅខេត្តកំណើតរបស់ពួកគេវិញនៅថ្ងៃសៅរ៍, ទៅបោះឆ្នោតថ្ងៃអាទិត្យ, ហើយត្រឡប់មកកន្លែងធ្វើការនៅក្នុងទីក្រុងវិញនៅថ្ងៃច័ន្ទ។ នាវេលាថ្ងៃត្រង់ ថ្ងៃច័ន្ទនៅលើផ្លូវជាតិលេខ១ ដែលតភ្ជាប់ខេត្តកណ្តាលព្រៃវែង និងខេត្តស្វាយរៀងមករាជធានីភ្នំពេញ ចរាចរណ៍បានចាប់ផ្តើមកកស្ទះ។ នៅលើស្ពានអ្នកលឿង ដែលជាស្ពានវែងជាងគេក្នុងប្រទេសកម្ពុជា សាងសង់ដោយជំនួយរបស់ជប៉ុន ម៉ូតូជាច្រើនគ្រឿងបានធ្វើដំណើរត្រឡប់ចូលក្រុងវិញ។

អ្នកខ្លះឈប់ថតរូបចុងក្រោយរបស់ពួកគេ មុនពេលត្រឡប់ទៅធ្វើការវិញ។ អ្នកខ្លះបានឈប់សម្រាកមួយភ្លែត ហូបម្ជូរនៅលើស្ពាន។ ពួកគេសម្រាកលំហែលើស្ពាន ហាក់បីដូចជាគ្មានរឿងអ្វីកើតឡើង។ ឯប៉ូលីសវិញកំពុងមមាញឹកក្នុងការគ្រប់គ្រង ចរាចរណ៍នៅលើស្ពាន ហើយប៉ូលីសខ្លះក៏ឆ្លៀតបរិភោគអាហារថ្ងៃត្រង់របស់ខ្លួននៅលើ ស្ពានដែរ។ ម៉ូតូខ្លះដឹកមនុស្ស ៣-៤ នាក់ ក្នុងនោះក៏មានក្មេងតូចៗ។ ពេលខ្លះយើងអាចឃើញជើងតូចៗរបស់កុមារដេកសណ្តូកនៅចន្លោះកណ្តាលរវាងឪពុកម្តាយរបស់ពួកគេ។ ម៉ូតូរបស់យុវជនខ្លះដឹកមាន់ ទា និងអង្ករ ដែលឪពុកម្តាយពួកគេផ្តល់ឱ្យ។

សម្រាប់អ្នកមានការងារធ្វើគេចូលចិត្តនិយាយលេងសើចតាម Facebook និងតាមបណ្ដាញសង្គមផ្សេងទៀត ដោយពួកគេបង្ហោះរូបថតញញឹមរបស់ពួកគេជាមួយនឹងចំណងជើងថា «ស្អែកធ្វើសំណង់ធម្មតា»។ វាមិនមែនមានន័យថា ពួកគេទាំងអស់គ្នាសុទ្ធតែធ្វើការក្នុងវិស័យសំណង់នោះទេ ប៉ុន្តែ នេះគឺជាពាក្យពេញនិយមសម័យថ្មី ដែលចង់និយាយថា ថ្ងៃស្អែកគ្រាន់តែជាថ្ងៃធ្វើការធម្មតាមួយប៉ុណ្ណោះ។

ប៉ុន្តែ សម្រាប់អ្នកនយោបាយរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ប្រហែលជាពួកគេមិនអាចមានថ្ងៃធ្វើការដូចធម្មតានោះទេ។ សម្រាប់អ្នកដឹកនាំជំនាន់ថ្មី ពួកគេចាំបាច់ត្រូវរែកពន់ក្តីសង្ឃឹមរបស់ អ្នកបោះឆ្នោតផង និងរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំជំនាន់មុនផង ដើម្បីបន្តនូវមរតកនៃការកសាងប្រទេសជាតិ តាមរយៈការពង្រឹងកាន់តែរឹងមាំនូវវប្បធម៌សន្តិភាព ប្រជាធិបតេយ្យដែលមានភាពអធ្យាស្រ័យ ផ្អែកលើផ្នត់គំនិតព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរដែលចេះគោរពគ្នាទៅវិញទៅមក និងចេះរួមរស់ជាមួយគ្នាដោយសន្តិភាព និងការអភិវឌ្ឍសង្គមឱ្យកាន់តែ រីកចម្រើនថែមទៀត ខណៈពេលដែលកម្ពុជាឈានឆ្ពោះទៅរកសេដ្ឋកិច្ចដែលមាន ចំណូលខ្ពស់នៅឆ្នាំ២០៥០។

អ្នកសង្កេតការណ៍បរទេសខ្លះចោទសួរថា ហេតុអ្វីបានជាសមាជិកគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា មានភាពបុរេសកម្មខ្លាំង និងរំជើបរំជួលជាមួយនឹងការបោះឆ្នោត? ប្រហែលជាដោយសារថា ថ្នាក់ដឹកនាំរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ជាថ្នាក់ដឹកនាំដែលទាមទារភាពឥតខ្ចោះ និងមានការប្រុងប្រយ័ត្នខ្ពស់ ដោយមិនមើលស្រាលស្ថានការណ៍។ ពួកគាត់មិន មើលស្រាលគូប្រជែងឡើយ ហើយតែងតែប្រុងប្រយ័ត្នគ្រប់ពេលវេលា។ ហើយពួកគាត់ពិតជាគិតត្រឹមត្រូវ។ ភាពប្រុងប្រយ័ត្នរបស់ពួកគាត់បានធ្វើឱ្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ឈ្នះការបោះឆ្នោត ទន្ទឹមនឹងអត្រាអ្នកទៅបោះឆ្នោតខ្ពស់ ទោះបីជាបក្សប្រឆាំងព្យាយាមរកគ្រប់មធ្យោបាយដែលអាចធ្វើទៅបាន ដើម្បីបំផ្លាញសន្លឹកឆ្នោត និងបំផ្លាញដំណើរការបោះឆ្នោតក៏ដោយ។

សម្រាប់អ្នកបោះឆ្នោតសន្លឹកឆ្នោតរបស់ពួកគេតំណាងឱ្យក្តីសង្ឃឹមសម្រាប់អនាគតកាន់តែល្អប្រសើរ ជាអនាគតដែលឈានឆ្ពោះទៅរកប្រទេសដែលមានវិបុលភាពខ្ពស់នៅឆ្នាំ ២០៥០ ជាមួយនឹងគុណភាពជីវិតកាន់តែល្អប្រសើរសម្រាប់ពលរដ្ឋ និងការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយបរិយាប័ន្ន។ សម្រាប់អ្នកជំនួញវិញ ពួកគេបានធូរស្រាលចិត្តយ៉ាងខ្លាំងដោយដឹងថា ស្ថិរភាពរបស់កម្ពុជានៅតែមានភាពរឹងមាំ។ សម្រាប់អ្នកជំនួញ អស្ថិរភាពនិងភាពមិនអាចព្យាករបាន គឺជាសត្រូវដ៏អាក្រក់បំផុតសម្រាប់ការប្រកបអាជីវកម្ម។

បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតបីលើកចុងក្រោយគឺឆ្នាំ២០១៣, ២០១៨, និង ២០២៣, ការវិវត្តនៃព្រឹត្តិការណ៍ទាំងឡាយអាចប្រាប់យើងថា ប្រទេសកម្ពុជាមិនអាចទទួលយកបាន នូវលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបែបបស្ចិមប្រទេសដែលមាន លក្ខណៈបុគ្គលនិយម និងអាត្មានិយម ហើយផលប្រយោជន៍សហគមន៍បែរជាមាន ទំងន់ស្រាលជាងផលប្រយោជន៍ និងសិទ្ធិបុគ្គលនោះទេ។

ប្រទេសកម្ពុជាមានវិធីផ្ទាល់ខ្លួនរបស់យើងក្នុងការប្រើគោលគំនិតលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបែបបស្ចិមប្រទេសឱ្យសមស្របតាមបរិបទរបស់សង្គមកម្ពុជា។ នេះគឺមិនខុសអ្វីពីការណ៍ ដែលអាណាចក្រខ្មែរបានយកវប្បធម៌ឥណ្ឌាមកលាយបញ្ចូលគ្នាដើម្បីកសាងអរិយធម៌ ខ្មែរដែលមានភាពទោលឯករបស់ខ្លួននោះទេ។ ខ្មែរបានបង្កើតអរិយធម៌ដោយឡែករបស់ខ្លួន ហើយគ្មានបរទេសណាមួយគិតថាជនជាតិខ្មែរដូចជនជាតិឥណ្ឌានោះទេ។

ដូចគ្នានេះដែរ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាមិនចាំបាច់ត្រូវចម្លងឱ្យដូចប្រជាធិបតេយ្យអាមេរិកនិងអឺរ៉ុបនោះទេ។ យើងមិនចាំបាច់ផ្លាស់ប្តូរអត្តសញ្ញាណរបស់យើងដើម្បីផ្គាប់ចិត្តនរណាម្នាក់នោះទេ។ កម្ពុជាគួរបន្តកសាងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដោយឈរលើមាគ៌ាសន្តិភាព និងភាព អធ្យាស្រ័យរបស់យើងផ្ទាល់តាមចិត្តគំនិតខ្មែរ និងការប្រៀនប្រដៅព្រះពុទ្ធសាសនា។

យើងមិនចាំបាច់ដុតអគារ ឡាន និងបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈ ដើម្បីឱ្យគេទទួលស្គាល់ថា យើងមានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនោះទេ។ យើងមិនចាំបាច់ធ្វើត្រាប់តាមគេក្នុងការបំផ្លាញអគាររដ្ឋសភាកាពីតូលរបស់អាមេរិក ដុតទីក្រុងប៉ារីសទាំងមូល បំផ្ទុះគ្រាប់បែកនៅវិហារអ៊ីស្លាម គ្រឹស្ត និងជ្វីព ដុតគម្ពីកូរ៉ាន់ និងជំរុញការផ្សព្វផ្សាយលទ្ធិជ្រុលនិយម ការរើសអើងជាតិសាសន៍ ការប្រើអំពើហឹង្សាលើជនជាតិអាស៊ីនិងការជំរុញការស្អប់ខ្ពើមសាសនាអ៊ីស្លាម។ល។ ដើម្បីឱ្យគេទទួលស្គាល់ថា យើងមានសេរីភាពអស្ចារ្យនៅក្នុងការបញ្ចេញមតិនោះទេ។

កម្ពុជាពិតជា មិនអាចយល់បានទេថា ការចោទប្រកាន់នរណាម្នាក់ថា ជាឃាតករ គឺជាសិទ្ធិសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ។ កម្ពុជាពិតជាមិនអាចយល់បានទាល់តែសោះថា បន្ទាប់ពីមានការបាញ់សម្លាប់កុមារជារៀងរាល់ឆ្នាំនៅអាមេរិក សិទ្ធិកាន់កាំភ្លើងនៅតែត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាសិទ្ធិមនុស្ស។ ទាំងនេះ មិនមែនជាឥរិយាបថ និងគុណតម្លៃរបស់ខ្មែរទេ។ នេះមិនមែនជាសង្គមដ៏ឧត្តុង្គឧត្តម ដែលយើងកំពុងព្យាយាមកសាងនោះទេ។ យើងមានវិធី របស់ខ្មែរយើងនោះគឺប្រជាធិបតេយ្យ សន្តិភាពនិយមបែបខ្មែរ៕

Facebook in Cambodian politics

Opinion, Asia Times, 18 July 2023 (Link)

This is direct interference by a private foreign company in the domestic affairs of a sovereign state

Many Cambodian people started to familiarize themselves with Facebook probably in the late 2000s. Back then, people used it simply to connect with friends.

Cambodia started to see Facebook being used in the political domain mainly from the 2013 general election.

It is not far-fetched to say that Facebook was a major communication tool in pushing the opposition in Cambodia to win an unprecedented 55 seats in 2013. The opposition also used Facebook to mobilize people to the unprecedented mass protest in December 2013. The protest took a violent turn in January 2014 with destructive demonstrators who were later cracked down on by the government.

For the opposition, the chain of events had brought them an inch close to toppling the ruling government and gaining power. For the ruling Cambodian People’s Party (CPP), the events were putting the country an inch close to civil war.

The CPP was finally awakened to the danger of a color revolution, which was not yet a known concept in Cambodia at that time.

Similar political events can be seen around the world during that period, for instance the Arab Spring that occurred between 2011 and 2012 in countries such as Tunisia (Jasmine Revolution), Egypt, Libya, Syria and Yemen. Documentaries were made to suggest a major role of Facebook in launching these color revolutions.

The results of the Arab Spring were nothing but tragedy and endless crisis. What started off as peaceful pro-democracy protests turned into civil wars in Libya, Syria and Yemen, displacing or killing millions of people. Tunisia lost stability. Tunisia has had 12 governments in the last 10 years. Some questioned why after 10 years since the Arab Spring, countries that fought for dignity and democracy are still far from it.

The violence in 2013-2014 gave CPP a big lesson in terms of communication strategy.

The CPP believed that it had left Facebook to be monopolized by the opposition and had ignored this space for far too long. The CPP was a latecomer in terms of utilization of Facebook in politics. It was not until September 20, 2015, that Prime Minister Hun Sen officially launched his Facebook page.

The battle on Facebook increased in the run-up up to 2018 election, with more CPP supporters becoming more active to increase their political space on Facebook. The opposition thus lost its monopoly on Facebook.

In general, those who can read Khmer can understand that the political battles on Facebook are fierce.

As the mainstream media tend to perceive that the Cambodian government is authoritarian, there has been less scrutiny of the ways the opposition have been communicating their political messages, which were violent and racist. Their messages are often written in Khmer to hide them from the eyes of English-language media.

The opposition has taken this kind of political culture since the first election in 1993 by undermining the trust toward the government in whatever means possible, including promoting division of classes, encouraging civil disobedience and military mutiny, and inciting anti-Vietnamese and later anti-Chinese sentiment among voters.

It took 24 years for the Special Rapporteur on the situation of human rights in Cambodia to acknowledge on September 27, 2017, that the opposition were using hate speech. In a very indirect and soft tone, the then-Special Rapporteur Rhona Smith wrote in her statement that “the same is true of earlier rhetoric from other parties inciting hatred.”

Direct stakeholder

In 2023, as Cambodia is approaching another election, Facebook has undergone a major turning point in Cambodian politics by changing its role from being a mere political platform to adopting a role akin to a regulator.

This is nothing but becoming a direct stakeholder of Cambodian politics.

In late June, Facebook’s oversight board recommended that the platform suspend the Cambodian prime minister’s account for violent language. In response, Hun Sen deleted his Facebook account with more than 14 million followers, and the government expelled Facebook representatives and stopped all activities it had with Facebook.

It said in a statement that the government had found irregularities in Facebook’s services for users in Cambodia, such as the creation of fake accounts, risk of private data, use and collection of private data, dissemination of fake news, lack of accountability and transparency, and interference in the country’s political affairs.

The members of the oversight board were later declared persona non grata.

When a dozen of unelected private individuals, completely unknown to the Cambodian public, attempt to censor the prime minister’s speech within Cambodian political discourse, this is direct interference by a private foreign company in the domestic affairs of a sovereign state.

So a red line has been crossed by Facebook, and Cambodian leaders have lost their trust in the platform.

From Facebook’s perspective, probably there is nothing it can do about its inability to control the vast pool of messages with ill intentions, especially when the platform allows fake identities to exist.

When “likes” and “shares” are the motivational drives for Facebook users, it can create a breeding ground for extremism and populism.

From the government’s perspective, it is extremely problematic when the authorities cannot enforce the law against those who insult His Majesty the King, make slanderous comments against the dignity of public individuals, or disseminate fake border maps to accuse the government of ceding territory to a neighboring country.

In fact, Cambodia’s is not the only case in which states have difficulty striking a balance between the promotion of the freedom of expression through the flourishing social media and the maintenance of the rule of law and public order.

In France, Facebook was considered a supportive tool for violence by the gilet jaunes in 2018. Facebook’s latest algorithm change favors wildly popular organic posts, rather than those from media organizations and the gilet jaunes’ protests have benefited from the new code. In the recent violent protests, President Emmanuel Macron also blamed social media for fueling violence.

Nonetheless, maybe it is hard to blame Facebook and other social media because basically they are not accountable for state’s security and public order.

When Facebook cannot assist the government in enforcing the rule of law, governments have no choice but to find their own ways and means, because the government is the elected representative of the people, and it has to be accountable toward the people in terms of protecting peace, rule of law, security and public order.

After all, what is the purpose of authority if the rule of law cannot be enforced? This question touches to the core raison d’etre of the state itself.

As the trend continues, it is not hard to see that the Cambodian government has started to reconsider its view about Facebook in terms of political communication tool, and to seek better ways to handle social media while trying to maintain the rule of law, national security and public order.

តួនាទីរបស់ Facebook នៅក្នុងនយោបាយរបស់កម្ពុជា

លិខិតមិត្តអ្នកអាន, Freshnews, ១៨ កក្កដា ២០២៣ (តំណភ្ជាប់)

ប្រជាជនកម្ពុជាភាគច្រើនចាប់ផ្តើមស្គាល់ Facebook នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ២០០០។ កាលនោះ យើងប្រើ Facebook ដើម្បីតែ​ភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងជាមួយញាតិមិត្ត​ប៉ុណ្ណោះ​។

ទាល់តែដល់ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ ២០១៣ ទើប​យើង​ចាប់ផ្តើម​មើលឃើញ Facebook ​​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​ក្នុងទិដ្ឋភាព​​នយោបាយ​។

វាមិនហួសហេតុទេក្នុងការនិយាយថា Facebook គឺជាឧបករណ៍នយោបាយ​ដ៏សំខាន់ក្នុងការជំរុញឱ្យគណបក្សប្រឆាំងទទួលបាន​ជោគជ័យមិនធ្លាប់មាន ដោយ​ទទួលបាន​​អាសនៈរហូត​ដល់ ៥៥ នៅ​ក្នុងការបោះឆ្នោត​ឆ្នាំ ២០១៣។ គណបក្សប្រឆាំងក៏បានប្រើប្រាស់ Facebook ដើម្បីកៀរគរប្រជាជន​ឱ្យចូលរួមក្នុងការតវ៉ាដ៏ធំដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមកដែរ​ នៅក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៣។ ការតវ៉ានេះបានប្តូរទៅជាហិង្សា​ នៅ​ក្នុងខែមករា ឆ្នាំ២០១៤ នៅពេលដែល​បាតុករបានចាប់ផ្តើម​សកម្មភាព​បំផ្លិចបំផ្លាញ ដែលទង្វើនេះ​ ក្រោយមកត្រូវបានបង្រ្កាបដោយអាជ្ញាធរ​។

សម្រាប់​បក្ស​ប្រឆាំង ​ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងប៉ុន្មាននេះ​ប៊ិះនឹង​​នាំឱ្យ​​ពួកគេ​​ផ្តួល​រំលំ​រាជរដ្ឋាភិបាល​ ហើយ​​​ឡើង​កាន់​អំណាច។ សម្រាប់​គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា ដែលជាបក្ស​កាន់​អំណាចវិញ​ ព្រឹត្តិការណ៍​ទាំងនេះប៊ិះនឹង​​ធ្វើ​ឱ្យ​​ប្រទេស​ជាតិធ្លាក់ក្នុង​​សង្គ្រាម​ស៊ីវិល។

ពេលនោះហើយដែល​គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជាបានភ្ញាក់ខ្លួន​​ និងចាប់ផ្តើម​ស្គាល់ពី​​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​បដិវត្តន៍​ពណ៌ ដែលពាក្យ​នេះ​ នៅ​កម្ពុជា​មិនទាន់ធ្លាប់ឭពីមុនមកទេ​។

យើងក៏អាច​មើលឃើញ​នូវ​ព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយស្រដៀងគ្នានេះ កើតឡើង​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ២០១១-២០១២ នៅពេលដែល​បដិវត្តន៍ពណ៌បាន​ផ្ទុះឡើង​ នៅពិភព​អារ៉ាប់ ដែល​គេហៅឈ្មោះ​ថា “រដូវផ្ការីកក្នុងពិភព​អារ៉ាប់”។ តួយ៉ាងដូចជានៅប្រទេសទុយនេស៊ី (បដិវត្តផ្កាម្លិះ) នៅអេហ្ស៊ីប លីប៊ី ស៊ីរី និងយេម៉ែនជាដើម​។ មាន​ឯកសារស្រាវជ្រាវដែល​​បង្ហាញ​ពី​តួនាទីដ៏​​សំខាន់​របស់ Facebook ក្នុង​ការ ​ជំរុញ​​បដិវត្តន៍​ពណ៌​ទាំង​នេះ។

យើងដឹងហើយថា ​លទ្ធផលនៃបដិវត្តន៍ពណ៌​ ឬ “រដូវផ្ការីកក្នុងពិភពអារ៉ាប់” គឺគ្មានអ្វីក្រៅពីសោកនាដកម្ម និងវិបត្តិគ្មានទីបញ្ចប់នោះឡើយ​​។ ដំបូង​គេ​​ចាប់​ផ្ដើមឡើងជា​​បាតុកម្ម​អហិង្សា​ដែល​តវ៉ាទាមទារ​​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ប៉ុន្តែ ក្រោយមក​វាតែងតែ​​បាន​ប្រែ​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ហិង្សាជានិច្ច​ ហើយព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនោះបាន​​រុញច្រានប្រទេស​ឱ្យធ្លាក់ក្នុង​​សង្គ្រាម​ស៊ីវិល ដូចជា​នៅ​ ​លីប៊ី ស៊ីរី និង​យេម៉ែន ជាដើម ដែល​បានសម្លាប់ជីវិត​ប្រជាជន​រាប់លាននាក់ និងធ្វើ​ឱ្យ​ប្រជាជនរាប់លាន​នាក់​​បាត់បង់​ទីជម្រក ហើយ​ក្លាយជាជនភៀសខ្លួន​ទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេស​​។ ប្រទេស​ទុយនីស៊ីវិញ​ បាន​បាត់បង់ស្ថិរភាពទាំងស្រុង​។ ទុយនីស៊ីមានរដ្ឋាភិបាលរហូតដល់​ទៅ​ ១២ ក្នុងរយៈពេល ១០ ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ អ្នកខ្លះបានចោទសួរថា បន្ទាប់ពីរយៈពេល ១០ ឆ្នាំចាប់តាំងពី “រដូវផ្ការីកក្នុងពិភពអារ៉ាប់” ហេតុអ្វីបានជា​ប្រទេសដែលតស៊ូដើម្បីសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ បែរជានៅកាន់តែ​ឆ្ងាយពីប្រជាធិបតេយ្យ​ទៅវិញ?

អំពើហឹង្សានៅកម្ពុជា នៅ​ក្នុងឆ្នាំ ២០១៣-២០១៤ បានផ្តល់មេរៀន​ដ៏ធំ​ដល់​គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ទាក់ទងនឹងយុទ្ធសាស្ត្រទំនាក់ទំនងនយោបាយ​។

គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជាបានភ្ញាក់​ខ្លួនថា ខ្លួន​​បាន​ទុកលំហ​ Facebook ឱ្យ​​បក្ស​ប្រឆាំងគ្រប់គ្រង​​ផ្តាច់​មុខ ហើយ​មិន​អើពើ​នឹងលំហ​​នេះ​យូរ​ពេក​។ គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា​ជា​អ្នកប្រើប្រាស់ Facebook ក្រោយបក្សប្រឆាំង។ ទាល់តែនៅ​​ថ្ងៃ​ទី​២០ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​២០១៥ ទើប​សម្តេចតេជោ​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បាន​បើក​ទំព័រ Facebook ​ជា​ផ្លូវ​ការរបស់​លោក​ ។

សមរភូមិ Facebook បានកើនកម្តៅនៅក្នុងកា​រ​បោះឆ្នោត​ឆ្នាំ២០១៨ ហើយ​អ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បាន​បង្កើន​ភាពសកម្ម​របស់ខ្លួននៅលើវេទិកា​ Facebook ដើម្បីបង្កើន​តុល្យភាពសម្លេង​នៅលើ Facebook ។ ពេលនោះ យើងអាចនិយាយបានថា បក្សប្រឆាំង​លែងមាន​ភាពផ្តាច់​មុខ​នៅលើ Facebook ទៀតហើយ​។

ជាទូទៅ អ្នក​ដែល​ចេះ​អាន​ភាសា​ខ្មែរ សុទ្ធតែ​​អាចដឹងបាន​​ថា ​សមរភូមិ​នយោបាយ​តាម​ Facebook នៅកម្ពុជា គឺមានភាពក្តៅគគុក​។

ដោយសារថា ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយបរទេសតែងតែមាន​ការ​យល់ច្រឡំថា ប្រទេស​កម្ពុជាជាប្រទេស​ប្រើប្រាស់អំណាច ដូច្នេះ ពួក​គេ​មិនសូវបាន​អើពើ​មក​ពិនិត្យពិច័យលើភាសា​ដែលបក្សប្រឆាំងបាននិងកំពុងប្រើ​ប្រាស់​ នៅ​ក្នុងការ​ផ្សព្វផ្សាយសារនយោបាយរបស់ពួកគេនោះទេ។ តាមពិតសាររបស់បក្សប្រឆាំង​មាន​លក្ខណៈហិង្សា និងរើសអើងពូជសាសន៍។ សាររបស់ពួកគេច្រើនតែសរសេរជាភាសាខ្មែរ ដើម្បីលាក់បាំងពីក្រសែភ្នែករបស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយជាភាសាអង់គ្លេស។

តាមពិត គណបក្សប្រឆាំងបានប្រកាន់យកវប្បធម៌នយោបាយបែប​នេះ តាំងពីការបោះឆ្នោតលើកដំបូងក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ ម្ល៉េះ។​ ពួកគេ​ខិតខំ​​បំផ្លាញទំនុកចិត្តរបស់​ប្រជាជន​ចំពោះរាជ​រដ្ឋាភិបាល ដោយ​ប្រើប្រាស់​គ្រប់​មធ្យោបាយ ដូចជា ការជំរុញ​ការបែងចែកវណ្ណៈ ការជំរុញ​ឱ្យ​ប្រជាពលរដ្ឋ​មិន​ស្តាប់បង្គាប់អាជ្ញាធរ​ ការជំរុញ​ការ​បះបោរដោយ​កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ និងការញុះញង់ឱ្យ​ស្អប់​វៀតណាម និងស្អប់ចិន​ជាដើម​។ ពួកគេមិន​ខ្វល់ថា ត្រូវប្រើ​មធ្យោបាយ​បែបណានោះទេ ឱ្យ​តែអាចជំរុញ​ឱ្យពលរដ្ឋបាត់ទំនុកចិត្តពីរាជរដ្ឋាភិបាល​ ជាក់ស្តែង ពួកគេបាន​ប្រើប្រាស់ និងចែកចាយ​ផែនទីព្រំដែន​ក្លែងក្លាយ ហើយ​ចោទថា រាជរដ្ឋាភិបាល​បានប្រគល់​ទឹកដីទៅឱ្យ​វៀតណាម។ ប៉ុន្តែ តាមរយៈការផ្ទៀងផ្ទាត់​ផែនទីដែលផ្តល់ដោយ​អង្គការសហប្រជាជាតិ​នៅក្នុងខែសីហា ឆ្នាំ២០១៥ និងដោយប្រទេសបារាំង​នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៥ សាធារណជន​ជាតិ និងអន្តរជាតិ​បានដឹង​យ៉ាងច្បាស់ថា ផែនទីដែលរាជរដ្ឋាភិបាលកំពុងប្រើប្រាស់ ជាផែនទីត្រឹមត្រូវ​ពិតប្រាកដ​ឥតក្លែងក្លាយ​។

វាត្រូវការរយៈពេលដល់ទៅ ២៤ឆ្នាំ ទម្រាំតែ​អ្នករាយការណ៍ពិសេសស្តីពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា ព្រម​ទទួលស្គាល់កាលពីថ្ងៃទី២៧ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៧ ថា​ គណបក្សប្រឆាំងក៏បាន​ និង​កំពុងប្រើភាសាញុះញង់​ឱ្យ​​មានការ​ស្អប់ខ្ពើម និង​បញ្ឆេះកំហឹងដែរ​។ នៅ​ក្នុង​សេចក្តីថ្លែងការណ៍​របស់​ខ្លួន អ្នករាយការណ៍​ពិសេស​ពេល​នោះគឺលោកស្រី​ Rhona Smith បាន​សរសេរដោយ​ប្រើ​ភាសា​ប្រយោល និងស្រាល ​​ថា “គណបក្សដទៃផ្សេង​ទៀត ក៏បាន​ប្រើប្រាស់​​វោហាសាស្ត្រ​ដែល​ញុះញង់​ឱ្យ​​មានការ​ស្អប់ខ្ពើមដែរ”​។

ពេលវេលាដែល Facebook បានក្លាយជា​ភាគីពាក់ព័ន្ធផ្ទាល់ក្នុងនយោបាយ​កម្ពុជា​

នៅឆ្នាំ ២០២៣​ នៅពេលដែល​ការបោះឆ្នោតជាតិខិតជិតមកដល់ Facebook បានផ្លាស់​ប្តូរ​របត់មួ​យ​ដ៏សំខាន់ នៅក្នុងនយោបាយកម្ពុជា នោះគឺការណ៍ដែល​ Facebook បាន​ផ្លាស់ប្តូរតួនាទីរបស់ខ្លួនពីអ្នក​ដែល​ផ្តល់​វេទិកាថ្លែងសារ​នយោបាយ ទៅជាតួនាទីដែល​ស្រដៀងនឹងនិយតករ លើ​នយោបាយ​របស់កម្ពុជាទៅវិញ​​។

នេះបានន័យថា Facebook បានប្រែខ្លួនទៅ​ភាគី​​ពាក់ព័ន្ធ​ផ្ទាល់ នៅក្នុង​​នយោបាយ​ផ្ទៃក្នុង​របស់​កម្ពុជា។

កាល​ពី​ចុង​ខែ​មិថុនា ក្រុមប្រឹក្សាភិបាល​​ត្រួត​ពិនិត្យ​របស់ Facebook បាន​ផ្តល់​អនុសាសន៍​ឱ្យ​ Facebook ព្យួរ​គណនីរបស់សម្តេច​​តេជោ​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ ​ដោយចោទថា បាន​​ប្រើ​ប្រាស់​ភាសា​ហិង្សា។ ជាការឆ្លើយតប សម្តេចតេជោនាយករដ្ឋមន្ត្រី បានលុបគណនី Facebook របស់លោក ដែលមានអ្នក Follow ជាង ១៤លាននាក់ ហើយរាជ​រដ្ឋាភិបាលបានបណ្តេញតំណាង Facebook ចេញពីកម្ពុជា​ និងបាន​ផ្តាច់​រាល់ទំនាក់ទំនង​របស់រាជរដ្ឋាភិបាល​ជាមួយ Facebook។

រាជរដ្ឋាភិបាល​បានចេញ​សេចក្តីថ្លែងការណ៍ថា បានរកឃើញភាពមិនប្រក្រតីនៅក្នុងសេវាកម្មរបស់ Facebook សម្រាប់អ្នកប្រើប្រាស់នៅកម្ពុជា ដូចជាការបង្កើតគណនីក្លែងក្លាយ ហានិភ័យនៃទិន្នន័យឯកជន ការប្រើប្រាស់ និងការប្រមូលទិន្នន័យឯកជន ការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានក្លែងក្លាយ កង្វះគណនេយ្យភាព និងតម្លាភាព និងការជ្រៀតជ្រែកចូល​កិច្ចការផ្ទៃក្នុង​របស់កម្ពុជា​។

សមាជិកនៃក្រុមប្រឹក្សាភិបាល​ត្រួតពិនិត្យត្រូវបានប្រកាសថា ជាបុគ្គលដែល​កម្ពុជា​លែងស្វាគមន៍​ និងគ្មានសិទ្ធិចូលក្នុងប្រទេសកម្ពុជា​។

នៅពេលដែលបុគ្គលឯកជនមួយក្តាប់តូច ដែល​គ្មានទទួលសម្លេង​ឆ្នោត​ពីប្រជាជនកម្ពុជាសោះ​ ហើយ​សាធារណជន​កម្ពុជា ក៏​គ្មាននរណាស្គាល់ពួកសោះ ប៉ុន្តែ បែរជាពួកគេ​មានសិទ្ធិ​ដាក់បម្រាម​ទៅលើ​ភាសា​របស់​នាយករដ្ឋមន្ត្រី នៅក្នុងការថ្លែងសារ​ទាក់ទងនឹង​នយោបាយផ្ទៃក្នុង​កម្ពុជាទៅវិញ​។ ទង្វើបែបនេះ​គឺជាការជ្រៀតជ្រែកដោយផ្ទាល់ពីក្រុមហ៊ុនឯកជនរបស់​បរទេស នៅក្នុងកិច្ចការផ្ទៃក្នុងនៃរដ្ឋអធិបតេយ្យមួយយ៉ាងច្បាស់ក្រឡែត​។

នេះបានន័យថា ក្រុមហ៊ុន Facebook បាន​ឆ្លងកាត់បន្ទាត់​ក្រហមហើយ ហើយ​មេដឹកនាំ​កម្ពុជា​ក៏លែង​មាន​ទំនុកចិត្ត​ទៅលើ​ Facebook ទៀតហើយ​។

បើយើង​មើល​ពី​ទស្សនៈរបស់ Facebook ក្រុមហ៊ុន​នេះប្រហែលជាគ្មានសមត្ថភាព​អាចធ្វើអ្វីបានឡើយ ​ដើម្បី​កែលំអការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន ព្រោះថា ពួកគេពិតជាមិនអាច​គ្រប់គ្រងនូវ​សារដែលមាន​ចេតនាអាក្រក់​ ដ៏ច្រើនមហិមា​ដែលបង្ហោះ​នៅលើវេទិកា​ Facebook បានឡើយ ជាពិសេសនៅពេលដែល Facebook អ​នុញ្ញាតឱ្យមានគណនី​ក្លែងក្លាយ។

 “ការចូលចិត្ត” (likes) និង “ការចែករំលែក” (shares) គឺជាដែកឆក់​ស្រូបទាញ​កម្លាំងចិត្តរបស់​អ្នកប្រើប្រាស់ Facebook។ ដូចគ្នាដែរ អ្នកថ្លែង​សារ​​នយោបាយ សុទ្ធតែចង់បាន likes និង shares ដែលជាយន្តការមួយដែល​​ងាយ​នឹង​ជំរុញ​ឱ្យ​មាន​លទ្ធិជ្រុលនិយម និងនយោបាយ​ប្រជាភិថុត។

បើយើង​មើល​ពី​ទស្សនៈរបស់រាជ​រដ្ឋាភិបាលដែលជា​អ្នកគ្រប់គ្រងប្រទេសវិញ​ វាគឺជាបញ្ហា​ធំខ្លាំងណាស់​ នៅពេលដែលអាជ្ញាធរមិនអាចអនុវត្តច្បាប់ចំពោះ​អ្នកដែលប្រមាថព្រះមហាក្សត្រ បញ្ចេញមតិបង្កាច់បង្ខូចកិត្តិយសរបស់បុគ្គលសាធារណៈ ឬចែកចាយ​ផែនទីព្រំដែនក្លែងក្លាយ ដើម្បីចោទប្រកាន់រាជ​រដ្ឋាភិបាលថាបានប្រគល់ទឹកដីឱ្យប្រទេសជិតខាង។

ជាការពិត ប្រទេសកម្ពុជាមិនមែនជាប្រទេស​តែមួយគត់ដែលរដ្ឋាភិបាល មាន​ការ​ពិបាកក្នុងការស្វែងរក​ តុល្យភាពនៃជម្រើស​ រវាងការលើកកម្ពស់សេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិតាមរយៈបណ្តាញ​ផ្សព្វផ្សាយ​សង្គមដែលកំពុងរីកដុះដាល និងការការពារ​នីតិរដ្ឋ និងសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈនោះទេ។

នៅប្រទេសបារាំង Facebook ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាឧបករណ៍គាំទ្រដ៏សំខាន់​សម្រាប់បាតុកម្ម​ហឹង្សាដែលបង្ក​ឡើង​ដោយ “បាតុករអាវលឿង” (gilet jaunes) នៅ​ក្នុងឆ្នាំ២០១៨​។ ហើយថ្មីៗនេះ ប្រធានាធិបតីបារាំង​ Emmanuel Macron ក៏បានស្តីបន្ទោសបណ្តាញ​សង្គមចំពោះការបញ្ឆេះអំពើហិង្សាចលាចល​ដែលកំពុង​កើតឡើង​នៅក្នុងប្រទេសបារាំងដែរ​។

យ៉ាង​ណាក្តី យើងក៏​ប្រហែល​ជា​​ពិបាក​នឹង​បន្ទោស Facebook និងបណ្តាញផ្សព្វផ្សាយ​​​សង្គម​ផ្សេង​ទៀតដែរ​ ព្រោះ​ពួកគេ​​មិនមាន​ការ​​ទទួល​ខុស​ត្រូវអ្វី ​​ចំពោះ​សន្តិសុខជាតិ​ និង​សណ្ដាប់ធ្នាប់​សាធារណៈ​នោះទេ​។

នៅពេលដែល Facebook មិនអាចជួយរដ្ឋាភិបាលក្នុងការអនុវត្តច្បាប់​បាន រដ្ឋាភិបាលគ្មានជម្រើសអ្វីក្រៅពីការ​ស្វែងរកមធ្យោបាយផ្សេងដោយ​ខ្លួនឯង​ ដើម្បីគ្រប់គ្រងស្ថានការណ៍​នោះឡើយ​ ព្រោះថា រដ្ឋាភិបាលគឺ​ជាអ្នកដែលទទួល​សម្លេង​ឆ្នោត​ពីប្រជាពលរដ្ឋ ដូច្នេះ រដ្ឋាភិបាល​មាន​គណនេយ្យភាព​ចំពោះប្រជាពលរដ្ឋក្នុងការការពារសន្តិភាព នីតិរដ្ឋ សន្តិសុខ និងសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ។

សួរថា​ តើអាជ្ញាធរមានអត្ថន័យអ្វីទៅ ប្រសិនបើអាជ្ញាធរ​មិនអាចអនុវត្តច្បាប់បាននោះ​? សំណួរនេះគឺចាក់ដោតដល់ឫសគល់​ និង​​តួនាទី​ស្នូលរបស់​តួអង្គ​រដ្ឋតែម្តង​។

បើ​សិន​ជា​និន្នាការបែប​នេះនៅតែបន្ត រាជ​រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមានតែ​ត្រូវ​ពិចារណាឡើងវិញអំពី​ការ​ប្រើប្រាស់​ Facebook ជាមធ្យោបាយ​ទាក់ទង​នយោបាយ។ ​រាជរដ្ឋាភិបាលប្រហែលជា​​គ្មាន​ជម្រើសអ្វីក្រៅពីការ​ស្វែងរកវិធីសាស្ត្រ​ល្អប្រសើរជាងមុន រឹងមាំជាងមុន ដើម្បីគ្រប់​គ្រង​បណ្តាញ​ផ្សព្វផ្សាយ​សង្គមនោះទេ​ ព្រោះថា រាជរដ្ឋាភិបាល​មាន​កាតព្វកិច្ច​ក្នុងការ​ការពារ​នីតិរដ្ឋ សន្តិសុខជាតិ និងសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ។