Sim Vireak Blog (Cambodians write about and for Cambodia): September 2020

Wednesday, September 30, 2020

How impactful is American business in Cambodia?

Opinion, Phnom Penh Post, 30 September 2020 (Link)

For Cambodia-US bilateral relations, if there’s anything that can really stand out, that would be trade.

Bilateral trade has been one of the most robust. Only 20 years ago, it stood at $850 million. Last year alone, it reached $5.9 billion – a seven-fold increase. And, despite the current Covid-19 pandemic, exports are up 23 per cent this year. After the US granted duty free access to travel goods in 2016 under the Generalised System of Preferences (GSP) programme, travel goods exports from Cambodia increased from $50 million to nearly $1 billion last year, according to US embassador to Cambodia Patrick Murphy.

In terms of investment, it is fair to say the US’ presence is not yet significant. Accumulation of US investment from 1994 to 2019 stood at $1.124 billion. And 12 investment projects worth $151 million were approved in the last five years.

Nevertheless, it is also observed that the intention and interest for the American companies to do more and to take deeper root in Cambodia is constantly high.

Last month, the US-ASEAN Business Council with several members from the Forbes 500 companies conducted dialogue with Prime Minister Hun Sen and several of his Cabinet members. The areas of interest are quite diverse from oil exploration, automobiles, energy infrastructure, healthcare, cybersecurity, financial service, digital economy, to foods and beverages.

Some of those companies have established firm presence in the kingdom for decades already. For instance, General Electric Company (GE) has been doing business in Cambodia for 13 years in electricity infrastructure and healthcare. In 2017, GE was awarded a contract to supply major equipment for the Cambodian Energy II Co, Ltd (CEL II) 135 MW Coal Fired Power Plant in Preah Sihanouk province’s Stung Hav district.

This plant has helped reduce Cambodia’s dependence on hydro generated electricity, using GE’s Integrated Power Package which include boiler, steam turbines and air quality control systems. An MOU was also signed between GE and the Ministry of Mines and Energy to install a Continuous Emission Monitoring System (CEMS) to track and closely analyse local pollutant emission levels data in all power plants across the country, not just the plant that involves GE, according to the company’s press release.

In healthcare sector, apart from business dealing through supply of medical equipment, especially in the fight against Covid-19, GE has also supported Cambodia through Safe Surgery 2020 programme with Cambodia being one of the first countries in Southeast Asia selected for implementation. The company has provided $12 million in funding to bring in modern medical equipment and develop an in-country biomedical engineering equipment technician training programme (BMET) to more than 40 hospitals in 25 provinces, said the press release.

For automobiles, Cambodia is quite unique in ASEAN as it can accept both the European and the US automotive products standards and technical regulations. American vehicles, namely Ford, has made an increased visibility on Cambodian roads.

The above activities conducted by major US companies indicated that their presence does not stop at profit-making and packing home all the returns.

Their conducts are visible and transparent. They hire local people, including managerial positions. Their strong engagement in social activities, technology transfer, vocational training, and social development of the host country is commendable.

Such gestures manifest their long-term commitment and inclination for responsible business sustainability.

For that reason, attracting American investors undoubtedly receives top leadership level attention and whole-of-government support from Cambodia.

The US embassy is also working hard in this regard. They were instrumental in opening market of travel goods to Cambodia back in 2016. And the relentless efforts to achieve more are quite visible and have been consistent for all American ambassadors.

Of course, both governments can have differences, which is normal. But it is the duty for both governments to serve the interest of the two peoples. Trade and investment serve the people, and it is the responsibility of all governments to put people first.

Wednesday, September 23, 2020

ការធ្វើនយោបាយលើបញ្ហាទន្លេមេគង្គ និងកង្វះខាតតម្លាភាពនៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការអភិវឌ្ឍន៍

ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍|(តំណភ្ជាប់) Publication date 23 September 2020 | 08:53 ICT

ទិដ្ឋភាពនៅតាមដងទន្លេមេគង្គរវាងប្រទេសថៃ និងឡាវនាពេលបច្ចុប្បន្ន។ រូបថត AFP

ថ្មីៗនេះមានការប៉ុនប៉ងយកបញ្ហាទន្លេមេគង្គធ្វើជាបញ្ហានយោបាយ និងសន្តិសុខ ហើយថែមទាំងមានការព្យាយាមចាត់ទុកតំបន់មេគង្គដូចតំបន់សមុទ្រចិនខាងត្បូងថែមទៀត។

តាមពិតទៅ ក្របខ័ណ្ឌអភិវឌ្ឍន៍នៅអនុតំបន់មេគង្គត្រូវបានរៀបចំឡើងជាមួយប្រទេសដៃគូជាច្រើន និងមានច្រើនស្រទាប់ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងការសហការជាក់ស្តែងជាមួយដៃគូនីមួយៗ។ នៅពេលការប្រកួតប្រជែងរវាងដៃគូទាំងនេះកើនឡើង ក្របខ័ណ្ឌទន្លេមេគង្គបានក្លាយជា “សម្លចាប់ឆាយ” នៃយន្តការចម្រុះដែលសម្បូរតែសុន្ទរកថាពីរោះស្តាប់ កិច្ចសន្យាខ្យល់ និងការវាយប្រហារតាមពាក្យសម្តីរវាងប្រទេសមានអំណាច ដែលប្រការទាំងនេះមិនបានចូលរួមចំណែកដល់ការអភិវឌ្ឍពិតប្រាកដនៅក្នុងតំបន់ឡើយ។

និន្នាការខាងលើកើតចេញពី “មនោសញ្ចេតនាស្អប់ចិន” របស់តួអង្គមួយចំនួន ដែលមានបញ្ហាប្រទាំងប្រទើសជាមួយចិន ឬប្រទេសដែលគិតថា ចិនគឺជាការគំរាមកំហែងសន្តិសុខ។

បញ្ហាកង្វល់ផ្នែកនយោបាយ និងសន្តិសុខពិតជាមានដូចជា កង្វះខាតតម្លាភាពនៃទិន្នន័យជលសាស្ត្រ និងឥរិយាបថព្រងើយកន្តើយមិនចូលរួមនៅក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងគ្រប់គ្រងធនធានទឹកក្នុងតំបន់របស់ចិន។ យ៉ាងណាក្តី មិនមែនប្រទេសជាប់ដងទន្លេមេគង្គទាំងអស់សុទ្ធតែគិតថាចិនជាការគំរាមកំហែងនោះទេ។ ប្រទេសជាប់ដងទន្លេមេគង្គស្ទើរតែទាំងអស់គិតថា ការគ្រប់គ្រងធនធានទឹកគួរតែត្រូវបានកែលម្អ ប៉ុន្តែពួកគេក៏គិតដែរថា មិនគួរយកបញ្ហាមេគង្គទៅធ្វើជាបញ្ហាសន្តិសុខនោះទេ។

ប្រទេសជាប់ដងទន្លេមេគង្គគិតថា បញ្ហាបច្ចេកទេសគួរតែត្រូវបែងចែកឱ្យដាច់ជាមួយបញ្ហាភូមិសាស្ត្រនយោបាយ។ ការយកបញ្ហាមេគង្គទៅប្រៀបធៀបជាមួយបញ្ហាជម្លោះទឹកដីដូចជា បញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងគឺជាការប្រៀបធៀបខុសទំនង។ ភាពស្មុគស្មាញ និងកត្តាពេលវេលា គឺខុសគ្នាស្រឡះ។ បញ្ហាប្រទាំងប្រទើសទាក់ទងនឹងទន្លេមេគង្គ គឺជាបញ្ហាតែមួយរយៈពេល និងអាចគ្រប់គ្រងបាន ផ្ទុយពីជម្លោះទឹកដីនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងដែលស្មុគស្មាញហួសប្រមាណ ហើយបានកើតមានឡើងជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយ។

ការព្យាយាមយកបញ្ហាមេគង្គធ្វើជាបញ្ហាសន្តិសុខគឺដើម្បីតែបម្រើផលប្រយោជន៍របស់ប្រទេសមួយចំនួនតូចប៉ុណ្ណោះ។ ការរុញច្រានបែបនេះក៏អាចជាបំណងចង់ឱ្យតំបន់មេគង្គក្លាយជាវេទិកានៃការប្រកួតប្រជែងរវាងប្រទេសមហាអំណាចដែលអាចក្លាយទៅជាកង្វល់សន្តិសុខកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរសម្រាប់តំបន់។ ប្រទេសជាប់ដងទន្លេមេគង្គពុំមានអំណាចអ្វីអាចគ្រប់គ្រងការប្រកួតប្រជែងរវាងប្រទេសមានអំណាចនោះទេ ហើយមានសមត្ថភាពតិចតួចក្នុងការទប់ទល់នឹងការដាក់សម្ពាធ ចាប់បង្ខំឱ្យកាន់ជើងមហាអំណាចណាមួយ ឬជ្រើសរើសយកតែម្ខាង។

ការធ្វើបែបនេះមានតែធ្វើឱ្យខ្សោះធនធានមនុស្ស និងថវិកា ដើម្បីសម្របសម្រួលយន្តការកិច្ចសហប្រតិបត្តិការមេគង្គប៉ុណ្ណោះ ព្រោះថាប្រទេសមេគង្គភាគច្រើនកំពុងតែមានការលំបាកក្នុងការសម្របសម្រួលរួចទៅហើយ។ ការយកបញ្ហាមេគង្គទៅធ្វើជាបញ្ហាសន្តិសុខនឹងធ្វើឱ្យយើងបាត់បង់គោលដៅពិតប្រាកដថា តើយើងកំពុងតែបម្រើផលប្រយោជន៍របស់ប្រជាជននៅក្នុងតំបន់ ឬក៏បម្រើឱ្យរបៀបវារៈរបស់ប្រទេសមានអំណាច?

មានភាសិតមួយដែលគេលើកឡើងថា “មានអ្នកជិតខាងល្អនៅក្បែរ គឺប្រសើរជាងមានសាច់ញាតិដែលនៅឆ្ងាយ” ហើយក៏មានភាសិតមួយដែលលើកថា “យើងអាចផ្លាស់ប្តូរមិត្តភកិ្តបាន ប៉ុន្តែយើងមិនអាចប្តូរអ្នកជិតខាងបានឡើយ”។ បណ្តាប្រទេសតាមដងទន្លេមេគង្គកំពុងតែខិតខំប្រឹងប្រែងជំរុញការរួមរស់ដោយសុខសាន្ត និងសុខដុមជាមួយគ្នាទោះបីជាមានបញ្ហាប្រទាំងប្រទើសជាមួយគ្នាក៏ដោយ។

ដោយសារតែមានសម្ពាធទាក់ទងនឹងតម្លាភាព ចិនបានសុខចិត្តបន្តចែករំលែកទិន្នន័យជលសាស្ត្រជាមួយគណៈកម្មការទន្លេមេគង្គ (MRC) ដែលអាចជួយរួមចំណែកដល់ការត្រួតពិនិត្យស្ថានភាពទឹកទន្លេ និងព្យាករទឹកជំនន់ឱ្យកាន់តែប្រសើរឡើង។ គណៈកម្មការទន្លេមេគង្គក៏ទទួលឋានៈជា “អ្នកសង្កេតការណ៍” នៅក្នុងក្រុមការងារបច្ចេកទេសស្តីពីធនធានទឹកនៅក្រោមយន្តការកិច្ចសហប្រតិបត្តិការមេគង្គឡានឆាង (MLC) ជាមួយចិនផងដែរ។

ទាក់ទងនឹងការអភិវឌ្ឍកិច្ចសហប្រតិបត្តិការមេគង្គ-ឡានឆាង គឺផ្តោតលើគម្រោងជាក់ស្តែងដែលគាំទ្រដល់បណ្តាប្រទេសតាមដងទន្លេមេគង្គ តាមរយៈគម្រោងធុនតូច និងមធ្យមត្រឹមកម្រិត ៥០ ម៉ឺនដុល្លារក្នុង ១ គម្រោង។ គម្រោងទាំងនេះមានគោលដៅគាំទ្រដល់ការកសាងសមត្ថភាព ការអប់រំ កសិកម្ម និងការកែលម្អជីវភាពប្រជាជនតាមមូលដ្ឋាន។

គម្រោងក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការមេគង្គ-ឡានឆាង មានតម្លាភាពល្អ បើប្រៀបធៀបជាមួយគម្រោងនៅក្រោមគំនិតផ្តួចផ្តើមខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវ (BRI) ពីព្រោះថា គ្មាននរណាដឹងឱ្យពិតប្រាកដទេថា តើ BRI មានគម្រោងអ្វីខ្លះ? គាំទ្រដោយរដ្ឋ ឬឯកជន? បញ្ជីគម្រោងផ្លូវការគឺពិបាកនឹងស្វែងរកណាស់។

បញ្ហាតម្លាភាព មិនមែនមានតែចំពោះប្រទេសចិនទេ។ ដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ផ្សេងទៀតក៏មានបញ្ហាកង្វះខាតតម្លាភាពដូចគ្នាដែរ។ ប្រទេសដៃគូខ្លះតែងតែសន្យានូវគម្រោងជំនួយ និងគំនិតផ្តួចផ្តើមនានាដែលមានទំហំធំធេង ប៉ុន្តែគ្មាននរណាដឹងឱ្យពិតប្រាកដថា គម្រោងទាំងនោះមានអ្វីខ្លះ នរណាជាអ្នកអនុវត្ត នរណាជាអ្នកទទួលផលនោះឡើយ។

ការកំណត់គម្រោងជាក់លាក់មានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអភិវឌ្ឍន៍។ ការពាក់ព័ន្ធចូលរួម (stakeholdership) និងភាពជាម្ចាស់ (ownership) របស់ប្រទេសម្ចាស់ផ្ទះក៏មានសារៈសំខាន់ផងដែរ។ រដ្ឋាភិបាលម្ចាស់ផ្ទះ ឬសូម្បីតែស្ថាប័នជំនាញដែលមានសមត្ថកិច្ចលើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យណាមួយ ពេលខ្លះតែងតែស្តាប់ឮនូវរបាយការណ៍ជំនួយដ៏ធំធេង ប៉ុន្តែពួកគេក៏គ្មានព័ត៌មានជាក់លាក់ស្តីពីគម្រោងដែលប្រទេសដៃគូសន្យា ឬគម្រោងដែលកំពុងតែអនុវត្តដែរ។ ពេលខ្លះសូម្បីតែរដ្ឋាភិបាលម្ចាស់ផ្ទះក៏មិនដឹងដែរថា តើជំនួយមូលនិធិទាំងនោះត្រូវបានប្រើប្រាស់យ៉ាងដូចម្តេច ដើម្បីអ្វី ដើម្បីនរណា និងនរណាជាអ្នកអនុវត្ត?

ករណីនេះមិនមែនត្រឹមតែជាករណីរបស់ប្រទេសកម្ពុជានោះទេ។ យ៉ាងណាក្តី រាជរដ្ឋាភិបាលនៅតែគួរសម និងអរគុណជានិច្ចចំពោះជំនួយរបស់ប្រទេសដៃគូ ព្រោះយើងមិនចង់ខ្វះការគួរសម ឬមិនចង់ធ្វើឱ្យល្អក់កករទំនាក់ទំនង។

ប្រទេសដៃគូខ្លះមិនខ្វល់នឹងធ្វើការជាមួយរដ្ឋាភិបាលម្ចាស់ផ្ទះដែលជាដៃគូផ្លូវការរបស់ពួកគេផង។ ពួកគេទាក់ទងតែជាមួយនឹងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលរបស់ពួកគេប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែបែរជាទាមទារជារឿយៗឱ្យរដ្ឋាភិបាលម្ចាស់ផ្ទះទទួលស្គាល់សកម្មភាពរបស់ពួកគេ នៅពេលដែលរដ្ឋាភិបាលមិនធ្លាប់បានទទួលរបាយការណ៍អ្វីសោះ។ ប្រទេសដៃគូខ្លះដើរប្រមូលទិន្នន័យពីប្រទេសម្ចាស់ផ្ទះ ប៉ុន្តែចុងក្រោយមិនព្រមចែករំលែកលទ្ធផលនៃការសិក្សារបស់ពួកគេទេ។ ដូច្នេះដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ក៏ត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវចំពោះបញ្ហាតម្លាភាពផងដែរ។

ប្រទេសដៃគូគួរតែគាំទ្រការអភិវឌ្ឍនៅតំបន់ទន្លេមេគង្គតាមរយៈការសំយោគ និងការបំពេញបន្ថែម និងការកាត់បន្ថយភាពច្រំដែលនៃយន្តការដែលមានស្រាប់។ ពួកគេមិនគួរជំរុញឱ្យមានការរើសអើង ការយកបញ្ហាមេគង្គមកធ្វើជាបញ្ហានយោបាយ និងសន្តិសុខ ឬចោទប្រកាន់ដាក់កំហុសរវាងប្រទេសមានអំណាច ដោយភ្លេចគិតគូរពីផលប្រយោជន៍ពិតប្រាកដនៃការអភិវឌ្ឍនៅតំបន់មេគង្គនោះទេ។

ពួកគេគួរតែជួយគាំទ្រដល់ការស្វែងរកដំណោះស្រាយលើបញ្ហាជាក់ស្តែងនានា ដូចជា ការនេសាទខុសច្បាប់ដែលធ្វើឱ្យអន្តរាយដល់ធនធានមច្ឆជាតិតាមដងទន្លេមេគង្គឱ្យហិនហោចខ្លាំងជាងគ្រោះរាំងស្ងួត ឬស្ថានភាពកម្រិតទឹកទាបនៅទន្លេមេគង្គដែលកើតមានម្តងម្កាលទៅទៀត។ ពួកគេគួរតែជួយប្រទេសមេគង្គឱ្យមានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រងធនធានទឹករបស់ខ្លួនដោយផ្អែកលើវិទ្យាសាស្ត្រទិន្នន័យវិភាគ និងអព្យាក្រឹត។

ចុងក្រោយ ប្រទេសដៃគូគួរតែគាំទ្រ និងលើកទឹកចិត្តដល់ការរួមរស់ដោយសុខសាន្ត និងភាពជាអ្នកជិតខាងល្អនៅក្នុងតំបន់មេគង្គនេះដែលបានឆ្លងកាត់សង្គ្រាមបំផ្លិចបំផ្លាញច្រើនឆ្អែតឆ្អន់រួចទៅហើយ។ នេះមិនមែនជាក្តីកង្វល់ដែលហួសហេតុនោះទេ នៅពេលដែលយើងគិតថា ការយកបញ្ហាសន្តិសុខមកលាយឡំច្របូកច្របល់ អាចនាំឱ្យមានសង្គ្រាមដោយតួអង្គតំណាងកើតឡើងសាជាថ្មី ដូចសម័យសង្គ្រាមវៀតណាមដែលបានបំផ្លិចបំផ្លាញតំបន់មេគង្គយ៉ាងដំណំ។ សម្រាប់កម្ពុជាលទ្ធភាពនៃការកើតឡើងនៃសង្គ្រាមវៀតណាមលើកទី ២ គឺជាគ្រោះភ័យដ៏គួរឱ្យខ្លាច ជាសុបិនអាក្រក់រាប់ទសវត្សរ៍ដែលនៅបន្សល់មរតកខ្មៅងងឹតរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។

ក្នុងនាមជាប្រទេសដែលមានសន្តិភាពក្រោយគេបង្អស់នៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងមេគង្គ កម្ពុជាគ្មានបំណងប្រាថ្នានឹងក្លាយទៅជាឆាក ឬវេទិកាសម្តែងឫទ្ធិអំណាចរបស់ប្រទេសមហាអំណាចសាជាថ្មីម្តងទៀតដូចកាលសម័យសង្គ្រាមវៀតណាមទៀតឡើយ។

ស៊ឹម វីរៈ ទីប្រឹក្សាយុទ្ធសាស្ត្រនៃវិទ្យាស្ថានចក្ខុវិស័យអាស៊ី (AVI)

Tuesday, September 15, 2020

Mekong countries don’t need to bank on outsiders

https://asiatimes.com/2020/09/mekong-countries-dont-need-to-bank-on-outsiders/

Nations in the region think that technical matters should be kept separate from geopolitical issues

by Sim Vireak September 15, 2020

Recently there have been attempts to politicize issues relating to the Mekong region or even treat it like the South China Sea.

Truth be told, Mekong sub-regional frameworks have been overstretched by multi-layered structures just to accommodate specific partners. When competition between these partners increases, Mekong frameworks have become the “melting pot” of mechanisms characterized only by beautiful statements, hollow pledges, and verbal attacks among major powers that do not contribute to real development for people in the region.

Valid political and security concerns exist, such as over the lack of transparency on water data and non-participatory attitudes toward water-resource management. This tendency also stems from the “Sinophobia” of some actors that are at odds with or feel security threats from China.

But such sentiment is not equally shared by Mekong riparian countries. While most countries agree that water-resource management should be improved, it is also true that most do not agree on securitizing Mekong issues.

Countries in the region think that technical matters should be separated from geopolitical issues. And comparing the Mekong issues to territorial issues like those of the South China Sea is absurd. The complexities and time elements are completely different, because disagreements on management of the Mekong are temporary and manageable, unlike territorial contests in the South China Sea that are extremely complex and have existed for centuries.

The attempt to push for security considerations of the Mekong is self-serving. Some suspect this push represents a desire to provide a platform for superpower rivalry, which can be dangerous in terms of security in the region itself. Mekong riparian countries do not have the individual capacity to manage major-power rivalry and the extreme pressure to take sides.

Such attempts will also divert the limited energy and human resources under the Mekong frameworks that are already struggling to cope with increased cooperation. Securitization will make the region lose track of what we are trying to achieve within the sub-regional cooperation frameworks: To serve local people or to serve the agenda of major powers?

There is a saying that goes, “A good neighbor is better than a far-away relative.” And there is also another saying, “You can change friends, not neighbors.” Countries in the Mekong region are trying to promote peaceful and harmonious co-existence among themselves even if they have differences.

Under pressure for transparency, China last year agreed to continue sharing hydrological data with the Mekong River Commission (MRC), which would contribute to better river monitoring and flood forecasting in the Mekong countries. The MRC was also granted an “observer status” to join the working group on water resources under the Mekong-Lancang Cooperation (MLC) framework with China.

In terms of development, MLC is project-based cooperation that supports Mekong countries with small and medium-sized projects with up to half a million US dollars per project. These projects are aimed at capacity-building, education, agriculture support and improvement of local livelihoods.

MLC projects are more transparent than those under the Belt and Road Initiative because no one really know which projects are under the BRI or whether they are government supported or by private investment. The official list of projects is hard to find.

This transparency issue does not only apply to China. Some development partners often pledge a huge amount of assistance and initiatives but no one really knows what those projects are, who are the implementers and who are the beneficiaries.

Concrete projects are important for development cooperation. Local stakeholdership and ownership are also crucial. Recipient governments or even technical agencies that have jurisdiction over the areas of cooperation often hear reports of big amounts of assistance that they don’t know of. They don’t know how those funds are being spent, to do what, by whom and for whom.

This is not only the case for Cambodia, but we keep saying thank you for their assistance because we cannot afford to be disrespectful or we don’t want to spoil relations.

Some development partners do not even care to deal with local host governments that are supposed to be their official counterparts. They only deal with affiliated non-governmental organizations but always ask the host governments for acknowledgement of their activities that have never been reported. Some partners collect data from governments but never share their study results. Transparency of partners should be questioned too.

Partners should support Mekong development through promotion of synergy and complementarities, streamlining of the existing frameworks, and should not push for alienation, securitization, and mutual demonization at the detriment of development interest of the Mekong region.

They should assist the Mekong countries in addressing practical issues such as illegal fishing that has depleted fishery resources of the Mekong so much more than the occasional drought or low level of water in the river. They should help the Mekong countries manage their water resources in a scientific, data-based analytical and impartial manner.

Last, partners should support and encourage the harmonious co-existence and good neighborliness in this region that has known the ravages of war for far too long. It is not a distant concern that over-securitization of issues may invite another proxy war like the Vietnam War, which was devastating to the Mekong region. The security threat stemming from the possibility of Vietnam War 2.0 is not far-fetched, especially for Cambodia. It is quite a haunting trauma. It is a decades-long nightmare, whose legacy still lasts.

As the last country to have peace in Southeast Asia as well as in the Mekong region, Cambodia has no wish to be invited to the “sideshow” of another Vietnam War.

Tuesday, September 8, 2020

ការប្រមើលមើលទម្រង់ ៣ នៃសង្គ្រាមរវាងចិន និងអាមេរិក

ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ (តំណភ្ជាប់) | Publication date 08 September 2020 | 08:51 ICT

លោក Donald Trump និងលោក Xi Jinping នាពេលកន្លងមក។ AFP

យោងតាមទ្រឹស្តីនៃទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ ពិភពលោកគឺស្ថិតនៅក្នុងសភាពអនាធិបតេយ្យជានិច្ច ដូច្នេះហើយប្រទេសទាំងឡាយតែងតែស្វែងរកតុល្យភាពអំណាច ដើម្បីរក្សាការពារសន្តិសុខរបស់ខ្លួន។ ជាមួយនឹងភាពលេចធ្លោរបស់ចិនទាំងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងយោធា អាមេរិក និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនមានការភ័យខ្លាចក្នុងការបាត់បង់តុល្យភាពអំណាចដែលគាំទ្រដល់ការគ្រប់គ្រងរបស់អាមេរិកនៅក្នុងសណ្តាប់ធ្នាប់ពិភពលោកនាពេលបច្ចុប្បន្ន។ អាមេរិកចាត់ទុកចិនថាជា “រដ្ឋកែប្រែនិយម” (revisionist state) ហើយបានសម្តែងការព្រួយបារម្ភ និងចោទចិនពីការអនុវត្តនយោបាយវាតទីនិយមយោធា និងការប៉ុនប៉ងឈានទៅរកអនុត្តរភាព (hegemony) (អំណាចខ្លាំងលើសគេ)។

បើយើងក្រឡេកមើលពីចំណុចក្តៅយុទ្ធសាស្ត្រជាច្រើននាពេលបច្ចុប្បន្ន ដូចជា សមុទ្រចិនខាងត្បូងតៃវ៉ាន់ សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម និងសង្គ្រាមបច្ចេកវិទ្យា ជាដើមធ្វើឱ្យយើងគិតថា លទ្ធភាពនៃការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងមហាអំណាចទាំង ២ ហាក់ដូចជាចៀសមិនរួច។ តើអាចនឹងមានសង្គ្រាមរវាងចិន និងអាមេរិកពីភាពតានតឹងនាពេលបច្ចុប្បន្នដែរឬទេ? បើមានតើសង្គ្រាមនឹងមានទម្រង់បែបណា?

បើយើងមើលពីប្រវត្តិសាស្ត្រ យើងអាចប្រមើលមើលពីទម្រង់ ៣ នៃសង្គ្រាមដែលអាចកើតមានឡើងរវាងចិន និងអាមេរិកគឺ៖ សង្គ្រាមលោកលើកទី ៣ សង្គ្រាមត្រជាក់ទី ២ និងសង្គ្រាមដោយតួអង្គតំណាង (proxy wars) តាមតំបន់។

សង្គ្រាមលោកលើកទី ៣ គឺជាទម្រង់នៃការប្រមើលមើលដែលមានលក្ខណៈជ្រុលនិយម។ នៅពេលដែលចិនត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាការគំរាមកំហែងសន្តិសុខ និងជាប្រទេសដែលចង់ច្បាមយកអំណាចខ្លាំងលើសគេដោយយោធា តើយើងគួរចាត់ទុកចិន ដូចជាអាល្លឺម៉ង់ និងជប៉ុនក្នុងសម័យសង្គ្រាមលោកទាំង ២ លើកដែរឬទេ?

តើចិនមានបានឈ្លានពាន និងកាន់កាប់ប្រទេសណាមួយហើយឬនៅ? តើចិនមានដាក់នឹមអាណានិគមចក្រពត្តិនិយមដែរឬទេ? តើចិនមានបានសម្លាប់រង្គាលប្រជាជនប្រទេសណា ១ ឬទេ? តើចិនគឺជារដ្ឋភេរវករឬយ៉ាងណា?

តើនឹងអាចមានព្រឹត្តិការណ៍ស្រដៀងនឹងការវាយឆ្មក់របស់ជប៉ុនលើកំពង់ផែយោធា Pearl Harbor របស់អាមេរិក ដែលជាកត្តាជំរុញឱ្យអាមេរិកប្រឡូកក្នុងសង្គ្រាមលោកដែរឬទេ? ទម្រង់ទី ២ នៃសង្គ្រាមគឺ “សង្គ្រាមត្រជាក់ទី ២” ដែលត្រូវបានគេពិភាក្សាយ៉ាងផុសផុលថា អាចក្លាយជាការពិត ឬកំពុងតែកើតឡើងរួចទៅហើយនាពេលបច្ចុប្បន្ន។ ប៉ុន្តែបើកើតមានពិតមែនសង្គ្រាមត្រជាក់លើកនេះគឺមិនមែនជាជម្លោះមនោគមន៍វិជ្ជាការប្រកួតប្រជែងជើងឯកអវកាស ឬការរត់ប្រណាំងសព្វាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ដូចសង្គ្រាមត្រជាក់លើកមុននោះទេ។

លើកនេះ គឺមានទិដ្ឋភាពផ្សេង ដូចជា សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម សង្គ្រាមបច្ចេកវិទ្យា សង្គ្រាមអ៊ីនធឺណិត ការប្រកួតដណើ្តមឥទ្ធិពលលើស្ថាប័នអភិបាលកិច្ចសកល ឬក៏សង្គ្រាមចម្រុះទិដ្ឋភាព។ ការប្រកួតប្រជែងត្រួតត្រាលើក្របខ័ណ្ឌពហុភាគីក៏អាចជាសមរភូមិមួយនៅក្នុងសង្គ្រាមត្រជាក់ទី ២ ដែលបាននិងកំពុងបែងចែកប្រទេសនានាតាមប៉ូលអំណាចនីមួយៗ ឧទាហរណ៍ដូចជា ការប្រកួតប្រជែងរវាង “គំនិតផ្តួចផ្តើមផ្លូវ និងខ្សែក្រវាត់” របស់ចិនជាមួយនឹង “យុទ្ធសាស្ត្រឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក” របស់អាមេរិកជាដើម។

ប៉ុន្តែបើសង្គ្រាមត្រជាក់ទី ២ កំពុងតែកើតមានពិតមែន សង្គ្រាមនេះអាចនឹងមានសមរភូមិតិចជាងសង្គ្រាមត្រជាក់ទី ១ ដោយសារថា ចិនមានការអល់អែកក្នុងការឈានទៅប្រកួតប្រជែងដណ្តើមការដឹកនាំនៅគ្រប់សមរភូមិជាមួយអាមេរិក ដូចអ្វីដែលសហភាពសូវៀតបានព្យាយាមធ្វើក្នុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់លើកមុន។

ការប្រើពាក្យ “ប្រកួតប្រជែង” គ្រប់គ្រងក្របខ័ណ្ឌពហុភាគីក៏មិនត្រឹមត្រូវទាំងស្រុងដែរ ពីព្រោះថាថវិកាវិភាគទានរបស់ចិនចំពោះប្រព័ន្ធពហុភាគីនៅទាបនៅឡើយ បើប្រៀបធៀបជាមួយអាមេរិក ហើយវាក៏មិនមែនជាការប្រកួតប្រជែងដែរ ប្រសិនបើអាមេរិកគិតតែពីដកខ្លួនចេញពីប្រព័ន្ធពហុភាគី និងអង្គការអន្តរជាតិជាច្រើនដែលខ្លួនបានខិតខំចូលរួមបង្កើតឡើងបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ តួយ៉ាងដូចជាការដកខ្លួនពីអង្គការ UNESCO អង្គការសុខភាពពិភពលោក ក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសស្តីពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុជាដើម។

ប្រទេសចិនសម័យទំនើប តាមពិតបានអាស្រ័យផលជាច្រើនពីប្រព័ន្ធអភិបាលកិច្ចពិភពលោក ដែលបង្កើតឡើងដោយអំណាចគ្រប់គ្រងរបស់អាមេរិក ហើយចិនក៏ពុំទាន់បានបង្កើតនូវប្រព័ន្ធអភិបាលកិច្ចសកលណាមួយនៅឡើយទេ ទាំងផ្នែកនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ច។ ចិនហាក់ដូចជាមិនទាន់បានសម្តែងមហិច្ឆតាចង់ដាក់បន្តុបប្រព័ន្ធនយោបាយរបស់ខ្លួន ឬពង្រីកប្រព័ន្ធនយោបាយរបស់ខ្លួនទៅលើប្រទេសដទៃដែរ ហើយមកទល់ពេលនេះក៏ពុំទាន់មានប្រទេសណាក្នុងលោកដែលប្រកាសទទួលយកប្រព័ន្ធអភិបាលកិច្ចតាមបែបចិនដែរ។

ទម្រង់ទី ៣ នៃសង្គ្រាមនោះគឺសង្គ្រាមដោយតួអង្គតំណាងនៅតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកដែលជាវេទិកាប្រកួតប្រជែងចម្បងរវាងអាមេរិក និងចិន។ ដូចក្នុងសង្គ្រាមត្រជាក់លើកទី ១ ការប្រកួតប្រជែងរវាងអាមេរិក និងចិនអាចឈានទៅរក “សង្គ្រាមក្តៅ” រវាងប្រទេសដែលគាំទ្រប៉ូលនីមួយៗ។ តំបន់ក្តៅដូចជា សមុទ្រចិនខាងត្បូង និងតៃវ៉ាន់គឺសុទ្ធតែជាចំណុចដែលអាចធ្វើឱ្យសង្គ្រាមក្តៅផ្ទុះឡើង។

សម្រាប់តំបន់មេគង្គ លទ្ធភាពនៃការផ្ទុះឡើងនៃ “សង្គ្រាមវៀតណាមទី ២” គឺមិនអាចផាត់ចោលបានឡើយ នៅពេលដែលវៀតណាម និងចិនតែងតែប្រឈមមុខដាក់គ្នាជារឿយៗនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ កម្ពុជាធ្លាប់មានបទពិសោធទទួលរងពីឥទ្ធិពលនៃ “សង្គ្រាមវៀតណាមទី ១” រួចហើយ តាមរយៈសង្គ្រាមដោយតួអង្គតំណាង។ នៅពេលដែលកម្ពុជាជួយវៀតណាម ដោយអនុញ្ញាតឱ្យប្រើប្រាស់ “ផ្លូវលំសីហនុ” (Sihanouk Trail) នៅលើទឹកដីរបស់ខ្លួនដើម្បីឱ្យកងទ័ពវៀតណាមខាងជើងដឹកជញ្ជូនស្បៀង និងអាវុធ អាមេរិកបានទម្លាក់គ្រាប់បែកលើកម្ពុជាជាង ២ លានតោន ធ្វើឱ្យប្រជាជនខ្មែរស្លាប់ និងរបួសយ៉ាងតិច ១០ ម៉ឺននាក់ និងបាត់បង់ទីជម្រកជាង ២ លាននាក់។

ការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់អាមេរិកត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាកត្តាមួយដែលជួយពង្រឹងការកាន់កាប់អំណាចរបស់ក្រុមប្រល័យពូជសាសន៍ ប៉ុល ពត។ នៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ នៅពេលដែលផ្នែកផ្សេងទៀតនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍មានសន្តិភាព ប្រទេសពាក់កណ្តាលនៃអនុតំបន់មេគង្គបានរងគ្រោះដោយសង្គ្រាមបង្ហូរឈាមដែលអូសបន្លាយរហូតដល់ចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ នៅពេលដែលសង្គ្រាមស៊ីវិលបានបិទទំព័រចុងក្រោយរបស់ខ្លួននៅកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៨។ ពិតណាស់ថា ទាំងអាមេរិក និងចិនមិនចង់ប្រឈមមុខដាក់គ្នាដោយសង្គ្រាមនោះទេ។ ចំពោះចិន និងវៀតណាមវិញក៏ដូចគ្នា។

ទោះបីជាពួកគេប្រឈមមុខច្រើននៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងក្តី ពួកគេក៏មិនចង់មានសង្គ្រាមតទល់ដោយផ្ទាល់ដែរ ដោយសារតែពួកគេមានទំនាក់ទំនងស្អិតរមួតរវាងគណបក្សកុម្មុយនីស្តទាំង ២ និងទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មដែលធំជាងគេបំផុតនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ (លើសពី ១០០ ប៊ីលានដុល្លារក្នុង ១ ឆ្នាំ)។

យ៉ាងណាក្តី គេក៏មិនអាចបំភ្លេចដែរថាក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ ប្រទេសទាំង ២ ធ្លាប់មានសង្គ្រាមច្រើនលើកច្រើនសាជាមួយគ្នា បូករួមទាំងការប្រយុទ្ធបង្ហូរឈាមនៅឆ្នាំ ១៩៧៤ ដណ្តើមកាន់កាប់ប្រជុំកោះ Paracel ក្នុងតំបន់សមុទ្រចិនខាងត្បូង។

ដូច្នេះទោះបីជាចិន និងអាមេរិកមិនចង់តទល់ផ្ទាល់ដោយសង្គ្រាមក៏ដោយ សង្គ្រាមដោយតួអង្គតំណាងអាចនឹងលេចឡើងសាជាថ្មី ហើយប្រទេសតូចតាចនឹងត្រូវទទួលរងគ្រោះ ឧទាហរណ៍ដូចក្នុងករណីសង្គ្រាមវៀតណាមលើកទី ១ ដែរ។

ទាំងនេះគឺជាការប្រមើលមើលពីទម្រង់ផ្សេងៗ និងលទ្ធភាពនៃការកើតឡើងនៃសង្គ្រាមរវាងចិន និងអាមេរិក។ ដូចក្នុងសង្គ្រាមត្រជាក់លើកទី ១ ដែរមហាអំណាចមិនអាចលើកលែងចំពោះការប្រកាន់ជំហរស្ងៀមស្ងាត់ និងអព្យាក្រឹត្យភាពបានឡើយ។ មានជម្រើសតិចណាស់សម្រាប់រដ្ឋតូចតាច។ ទោះចង់ ឬមិនចង់ ជម្រើសទាំងនោះតែងតែមានហានិភ័យខ្ពស់ចំពោះឯករាជ្យ និងអធិបតេយ្យភាពរបស់រដ្ឋតូច។

ប្រទេសនានាអាចការពារសុវត្ថិភាព និងសន្តិសុខរបស់ខ្លួនបានទាល់តែយើងរៀនពីមេរៀនប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ជាអកុសល សម្រាប់កម្ពុជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃការឈ្លោះគ្នារវាងមហាអំណាចគឺជាប្រវត្តិសាស្ត្រដែលគួរឱ្យខ្លាច ឃោរឃៅ និងដាបដោយឈាម ពីព្រោះថា សង្គ្រាមត្រជាក់គឺត្រជាក់តែរវាងប្រទេសមហាអំណាចប៉ុណ្ណោះ តែវាក្តៅសម្រាប់ប្រទេសតូចតាច៕

ដោយ ស៊ឹម វីរៈ ទីប្រឹក្សាយុទ្ធសាស្ត្រនៃវិទ្យាស្ថានចក្ខុវិស័យអាស៊ី (AVI)

Tuesday, September 1, 2020

ទំនាក់ទំនងរវាងកម្ពុជាជាមួយចិន និងអាមេរិក មិនមែនជាទឹក និងប្រេង

ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ | Publication date 01 September 2020 | 09:07 ICT

លោក ដូណាល់ ត្រាំ និងលោក ស៊ី ជីនភីង ក្នុងជំនួបនៅប្រទេសជប៉ុនកាលពីឆ្នាំមុន។ រូបថត AFP

ខណៈពេលដែលការប្រកួតប្រជែងដណ្តើមឥទ្ធិពលរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងចិនបានកើនកម្តៅ ប្រទេសកម្ពុជាមិនអាចកាត់បន្ថយសារៈសំខាន់នៃទំនាក់ទំនងរបស់ខ្លួនជាមួយប្រទេសទាំង ២ បានទេ បើទោះបីជាទទួលរងសម្ពាធខ្លាំងឱ្យធ្វើដូច្នេះក៏ដោយ។ នេះមិនត្រឹមតែដោយសារតែការគោរពខ្ជាប់ខ្ជួននូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ខ្លួនលើគោលការណ៍អព្យាក្រឹត និងមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធប៉ុណ្ណោះទេតែវាក៏ដោយសារតែផលប៉ះពាល់ជាក់ស្តែងដែលអាចកើតមានទៅលើផលប្រយោជន៍ជាតិរបស់ខ្លួន ប្រសិនបើកម្ពុជាផ្តាច់ទំនាក់ទំនងជាមួយទីក្រុងប៉េកាំង ឬវ៉ាស៊ីនតោន។

ក្នុងក្របខ័ណ្ឌទ្វេភាគីទោះល្អ ឬអាក្រក់ទាំងចិន និងអាមេរិកបានដើរតួនាទីយ៉ាងធំធេងនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រសម័យទំនើបរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ដូច្នេះសម្រាប់ប្រទេសទាំង ២ ការផ្តាច់ទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសកម្ពុជាក៏មិនមែនជាជម្រើសដូចគ្នា។ ប្រទេសទាំង ២ បានវិនិយោគយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយការវិនិយោគគឺមិនមែនសំដៅតែទៅលើទឹកលុយនោះទេ។

ម្យ៉ាងទៀតក៏មិនមានន័យថា កិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាក់ស្តែងគឺដាក់កម្រិតតែទៅលើវិស័យយោធា ឬការចូលរួមក្នុងទស្សនវិស័យដ៏ធំធេងណាមួយរបស់មហាអំណាចដែលគ្មានអ្វីឱ្យប្រាកដប្រជា ទាំងខ្លឹមសារ និងគម្រោងជាក់ស្តែងនោះដែរ។

នេះគឺជាការពិតដែលកម្ពុជាមិនអាចធ្វើឱ្យខូចខាតទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចទាំង ២ បាន ហើយក៏ជាផលប្រយោជន៍ជាតិរបស់កម្ពុជាក្នុងការខិតខំស្វែងរកភាពបំពេញបន្ថែមនៃទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងប្រទេសទាំង ២ ផងដែរ។

បើគិតពីជំហរនយោបាយ ទាំងចិន និងអាមេរិកតែងតែអះអាងថា ពួកគេគាំទ្រឯករាជ្យ និងជម្រើសអធិបតេយ្យរបស់កម្ពុជា។ សំណួរនៅត្រង់ថា តើនិយមន័យ “ឯករាជ្យរបស់កម្ពុជា” ដែលចិន និងអាមេរិកនិយាយខុសគ្នាត្រង់ណា? ប្រសិនបើដូចគ្នា ប្រទេសទាំង ២ គួរតែស្រណុកកាយ ស្រណុកចិត្តនៅពេលដែលកម្ពុជាមានទំនាក់ទំនងល្អទាំងសងខាង ព្រោះនេះគឺជាការគោរពលើសិទ្ធិសម្រេច និងផលប្រយោជន៍ជាតិកម្ពុជា។

ប្រសិនបើមិនមានន័យដូចគ្នាទេនោះ បានន័យថា ការអះអាងរបស់ពួកគេគឺបានតែនិយាយគ្មានខ្លឹមសារ។

គឺជាការធម្មតាដែលប្រទេសទាំង ២ ចង់បានអ្វីដែលល្អបំផុតពីកម្ពុជា ប៉ុន្តែវាជាប្រការសមស្រប និងយុត្តិធម៌ផងដែរ ដែលកម្ពុជាក៏ចង់បានអ្វីដែលល្អបំផុតពីពួកគេដូចគ្នា។ ជាអកុសលការគោរពលើសមភាពអធិបតេយ្យមិនមែនតែងតែត្រូវបានអនុវត្តនោះទេ នៅក្នុងនយោបាយអន្តរជាតិ។

អសមភាពអំណាចបានសម្តែងចេញយ៉ាងច្បាស់លាស់ ហើយករណីនេះមិនមែនសំដៅតែលើប្រទេសចិន និងអាមេរិកនោះទេ។ ឧទាហរណ៍ទូតប្រទេសខ្លះ តែងតែទាមទារសុំជួបជាមួយរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសរបស់កម្ពុជា ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ ទូតរបស់កម្ពុជាមិនងាយនឹងបានជួបមន្ត្រីថ្នាក់ប្រធាននាយកដ្ឋាននៃក្រសួងការបរទេសរបស់ពួកគេផង។

បើគិតពីទស្សនៈសេដ្ឋកិច្ចយើងអាចមានការងាយយល់ជាងទៅលើចំណុចដែលថាទំនាក់ទំនងកម្ពុជាជាមួយចិន និងអាមេរិកមានភាពបំពេញបន្ថែមគ្នាហើយមិនអាចកាត់ផ្តាច់គ្នាបាន។

ចិនបាននិងកំពុងជួយកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធរូបវន្តជាច្រើនដល់កម្ពុជា ដែលបានជួយពង្រឹងភាពតភ្ជាប់នៃដែនដីរបស់កម្ពុជា និងពង្រឹងការតភ្ជាប់ទីផ្សារ និងខ្សែចង្វាក់ផលិតកម្មក្នុងស្រុក។ ចិនបាននិងកំពុងតែវិនិយោគជាច្រើនលើវិស័យវាយនភណ្ឌរបស់កម្ពុជានេះ ក៏ព្រោះថា កម្ពុជាបានទទួលការអនុគ្រោះពីទីផ្សារអាមេរិក។ នៅពេលដែលចិនបានវិនិយោគរាប់ប៊ីលានដុល្លារនៅកម្ពុជាចំនួននេះបានប្រែក្លាយទៅជាទំនិញរាប់ប៊ីលានដុល្លារដែលកម្ពុជានាំចេញទៅអាមេរិកដែរ។ បានន័យថា បើកម្ពុជាគ្មានទីផ្សាររបស់អាមេរិកចិនក៏មិនមកវិនិយោគដែរ។

មួយវិញទៀត បើកម្ពុជាគ្មានសមត្ថភាពផលិតដែលគាំទ្រដោយការវិនិយោគពីចិន ការផ្តល់ភាពអនុគ្រោះទីផ្សាររបស់អាមេរិកគឺគ្មានន័យ និងផលប្រយោជន៍អ្វីឡើយសម្រាប់កម្ពុជា។

អាមេរិកបានទទួលផលពីទំនិញធូរថ្លៃពីកម្ពុជា ចិនបានទទួលផលពីខ្សែចង្វាក់ផលិតកម្ម និងតម្លៃ រីឯកម្ពុជាបានទទួលផលពីការបង្កើតការងារ ការបង្កើតចំណូល ការពង្រឹងស្តង់ដាការងារ សីលធម៌ការងារ ការលើកស្ទួយសិទ្ធិកម្មករ។ល។ នេះហើយគឺជាភាពបំពេញបន្ថែមផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចដែលចំណេញសម្រាប់គ្រប់ភាគី។

បើគិតពីទស្សនៈយុទ្ធសាស្ត្រយោធា វាមិនមែនជាផលប្រយោជន៍កម្ពុជាសោះឡើយដែលខ្លួនត្រូវក្លាយជាដៃជើងបម្រើឱ្យយោធាប្រទេសដទៃ។

ក្នុងអតីតកាលកម្ពុជាបានផ្តល់ការគាំទ្រដល់វៀតណាមតាមរយៈ “ផ្លូវលំសីហនុ” (Sihanouk Trail) ដែលតភ្ជាប់ “ផ្លូវលំហូជីមិញ” នៅភាគខាងត្បូងប្រទេសឡាវដែលជាផ្លូវលំសម្ងាត់សម្រាប់នាំអាវុធស្បៀងពីវៀតណាមខាងជើងទៅវៀតណាមខាងត្បូង ហើយត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយកងទ័ពប្រជាជនវៀតណាម និងរណសិរ្សរំដោះជាតិ (វៀតកុង) នៅក្នុងសង្គ្រាមវៀតណាមពីឆ្នាំ ១៩៦០ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧៥។

ដោយសារតែមូលហេតុនេះ អាមេរិកបានទម្លាក់គ្រាប់បែកដូចក្រាលព្រំមកលើទឹកដីកម្ពុជា ចាប់ពីចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៦០ ដល់ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៧០។ គេប៉ាន់ស្មានថាអាមេរិកទម្លាក់គ្រាប់បែកលើទឹកដីកម្ពុជាជាង ២ លានតោនធ្វើឱ្យស្លាប់ និងរបួសប្រជាជនខ្មែរយ៉ាងតិច ១០ ម៉ឺននាក់ ហើយប្រជាជន ២ លាននាក់ទៀតបាត់បង់ទីជម្រក។

បន្ថែមលើការរងគ្រោះខាងលើអ្នកស្រាវជ្រាវជាច្រើនបានវិនិច្ឆ័យថា ការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់អាមេរិកលើទឹកដីកម្ពុជា គឺជាកត្តាមួយដែលចូលរួមចំណែកដល់ការងើបឡើងនៃរបបប្រល័យពូជសាសន៍ ប៉ុលពត។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក និម្មានបនកម្មសន្តិសុខ និងជញ្ជីងតុល្យភាពអំណាចនៅក្នុងតំបន់ពុំមានអំណោយផលចំពោះសន្តិភាព និងស្ថិរភាពរបស់កម្ពុជានោះឡើយ។ ៧០ ឆ្នាំក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ កម្ពុជារងគ្រោះដោយសង្គ្រាមដោយតួអង្គតំណាង (proxy wars) និងសង្គ្រាមស៊ីវិលជាង ៣០ ឆ្នាំ។ តើអាចទៅរួចទេដែលកម្ពុជាអាចបំភ្លេចប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏សែនជូរចត់នេះ? តើសមហេតុផលទេ ដែលកម្ពុជាចង់ក្លាយជាតួអង្គសាជាថ្មីម្តងទៀតដូចនៅក្នុងសង្គ្រាមដោយតួអង្គតំណាងកាលពីអតីតកាល?

ដើម្បីបុព្វហេតុសន្តិសុខជាតិគឺជារឿងធម្មតាដែលកម្ពុជាត្រូវពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការយោធាជាមួយនឹងបណ្តាប្រទេសជាមិត្តបូករួមទាំងចិន អាមេរិក និងសមាជិកអាស៊ានជាដើម។

កិច្ចសហប្រតិបត្តិការទាំងនេះមិនគួរត្រូវបានគេសន្មតថា ជាការបម្រើឱ្យការពង្រីកឥទ្ធិពលយោធាបរទេស ឬកសាងសម្ព័ន្ធមិត្តនោះឡើយ។

ទាក់ទងនឹងការសង្ស័យលើមូលដ្ឋានយោធាចិននៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជា វាពិតជាគ្មានភាពចាំបាច់ដែលកម្ពុជាត្រូវធ្វើតម្រាប់តាមប្រទេសថៃ និងសិង្ហបុរីដែលបានផ្តល់មូលដ្ឋានយោធារបស់ខ្លួនឱ្យបរទេសប្រើប្រាស់នោះទេ។ បើក្រឡេកមើលទំនាក់ទំនងមិនសូវមានស្ថិរភាពជាមួយអាមេរិក កម្ពុជាគ្មានផលប្រយោជន៍អ្វីក្នុងការបង្កភាពរកាំចិត្តណាមួយជាមួយក្រុងវ៉ាស៊ីនតោននោះទេ ហើយបើមើលលើទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសជិតខាងថៃ និងវៀតណាមដែលកំពុងតែមានភាពល្អូកល្អិននឹងគ្នាវាក៏គ្មានប្រយោជន៍អ្វីសម្រាប់កម្ពុជាក្នុងការបង្កការសង្ស័យពីប្រទេសទាំង ២ ដែរ។

ប្រសិនបើវៀតណាមដែលជាប្រទេសកុម្មុយនីស្ត អាចធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាង ១០០ ប៊ីលានដុល្លារក្នុង ១ ឆ្នាំជាមួយចិន ហើយអាចមានកិច្ចសហប្រតិបត្តិការល្អជាមួយអាមេរិកទៀត ដូច្នេះវាគ្មានហេតុផលអ្វីដែលកម្ពុជាមិនអាចទាក់ទងចិនផង និងអាមេរិកផងក្នុងពេលតែមួយនោះទេ។ ម្យ៉ាងទៀតវៀតណាមក៏គ្មានផ្តល់មូលដ្ឋានយោធារបស់ខ្លួនឱ្យបរទេសប្រើប្រាស់ដែរ បើទោះបីជាខ្លួនមានជម្លោះដែនអធិបតេយ្យក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងជាមួយចិនក៏ដោយ។

នៅពេលដែលកម្ពុជាត្រូវការធ្វើពិពិធកម្មកិច្ចសហប្រតិបត្តិការយោធា ប្រទេសដៃគូក៏គួរតែយល់ពីទស្សនៈរបស់កម្ពុជា ចំពោះការគំរាមកំហែងលើសន្តិសុខជាតិរបស់កម្ពុជា ដូចជា គ្រោះថ្នាក់នៃការជំរុញការផ្លាស់ប្តូររបប ការរំលោភលើអធិបតេយ្យ និងការលូកដៃចូលនយោបាយ និងកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់កម្ពុជាផងដែរ។ បើមិនដូច្នេះទេការពង្រីកកិច្ចសហប្រតិបត្តិការយោធាមានហានិភ័យណាស់ចំពោះកម្ពុជាដែលនៅតែមានដិតដាមប្រវត្តិសាស្ត្រសង្គ្រាមនៅឡើយ។

ទាំងចិន និងអាមេរិក គួរតែគោរពកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់កម្ពុជាក្នុងការរក្សាឯករាជភាព និងអធិបតេយ្យរបស់កម្ពុជា។

ប្រទេសទាំង ២ គួរយល់ថាការខិតខំការពារផលប្រយោជន៍ជាតិកម្ពុជាដោយមានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយប្រទេសទាំងសងខាងមិនមែនជាទោសទណ្ឌដែលត្រូវចាប់កំហុសនោះឡើយ។

ប្រទេសជាច្រើននៅក្នុងតំបន់សុទ្ធតែប្រាថ្នាចង់ឃើញទំនាក់ទំនងប្រកបដោយស្ថិរភាពរវាងចិន និងអាមេរិក ជំនួសឱ្យការប្រឈមមុខដូចសព្វថ្ងៃ ដែលបង្កជាការកង្វល់ដល់ស្ថិរភាព និងសន្តិសុខក្នុងតំបន់។ ប្រទេសជាច្រើននៅក្នុងតំបន់សុទ្ធតែមានការជឿជាក់ថា ទំនាក់ទំនងរបស់ពួកគេជាមួយចិន និងអាមេរិកមិនមែនជាទឹក និងប្រេងនោះទេ៕

ស៊ឹម វីរៈ ទីប្រឹក្សាយុទ្ធសាស្ត្រ វិទ្យាស្ថានចក្ខុវិស័យអាស៊ី (AVI)