Forward thinking and positive contribution for the betterment of Cambodian society
Monday, December 20, 2021
Economic aspects of ASEAN Community Building Efforts
Friday, September 17, 2021
តើអង្គការសិទ្ធិមនុស្សអាចជួយកម្ពុជាក្នុងការឆ្លើយតបនឹងវិបត្តិកូវីដ-១៩ ដោយរបៀបណា?
ទស្សនៈមិត្តអ្នកអាន, ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃទី ១៧ ខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ២០២១ (តំណភ្ជាប់)
យោងតាមធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី
សេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាបានធ្លាក់ចុះ ៣,១ ភាគរយ
នៅឆ្នាំ ២០២០។ អង្គការកម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ (UNDP) បានព្យាករថា អត្រាភាពក្រីក្ររបស់កម្ពុជានឹងកើនឡើងដល់ ១៧,៦ ភាគរយ ដែលស្មើនឹងការកើនឡើងប្រហែល ៨
ភាគរយខ្ពស់ជាងមុនពេលមានវិបត្តិជំងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩។
យោងតាមការគណនាតាមគំរូម៉ូដែល (modelling) របស់អង្គការ UNDP បានបង្ហាញថា
កញ្ចប់ថវិកាឧបត្ថម្ភក្នុងការគាំពារសង្គមទំហំ ៣,៥
ភាគរយ នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (ផ.ស.ស) អាចនឹងរារាំងប្រជាជន ៥៧០ ០០០
នាក់ មិនឱ្យធ្លាក់ចូលទៅក្នុងភាពក្រីក្រឡើងវិញ។
ជាការឆ្លើយតប រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានចេញវិធានការដូចជា
ការផ្ទេរសាច់ប្រាក់ទៅគ្រួសារក្រីក្រ និងងាយរងគ្រោះ
ការឧបត្ថម្ភលើបៀវត្សរ៍កម្មករការផ្តល់កម្ចីការប្រាក់ទាប
និងការបន្ធូរបន្ថយពន្ធសម្រាប់អាជីវកម្មក្នុងវិស័យដែលរងផលប៉ះពាល់ខ្លាំងជាងគេ
ការផ្តល់សាច់ប្រាក់ពលកម្ម (cash-for-work) នៅតាមទីជនបទ
និងការគាំទ្រដល់សហគ្រាសខ្នាតតូច និងមធ្យម (SMEs)។
រាជរដ្ឋាភិបាល បាននិងកំពុងអនុវត្តការផ្តល់សាច់ប្រាក់ដល់គ្រួសារក្រីក្រ
និងងាយរងគ្រោះជិត ៧០ ម៉ឺនគ្រួសារ។
ការធ្លាក់ចុះសេដ្ឋកិច្ចបានប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់ការងារ។
យោងតាមការសិក្សារបស់មូលនិធិអាស៊ី (TAF) និងមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាខ្មែរ
(CKS) បានបង្ហាញថា គ្រួសារជាមធ្យមក្នុងវិស័យកាត់ដេរ
និងស្បែកជើងបានបាត់បង់ ១ ភាគ ៣ នៃប្រាក់ចំណូលរបស់ពួកគេ។
ការរអាក់រអួល
ឬការបិទអាជីវកម្មដោយសារការរីករាលដាលនៃជំងឺកូវីដ ១៩
មានន័យថាពលករចំណាកស្រុកជាច្រើនត្រូវបានបង្ខំចិត្តវិលត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ។
បុគ្គលិកសេវាទេសចរណ៍បានរងគ្រោះធ្ងន់ធ្ងរបំផុតដោយសារកូវីដ ១៩
ដោយពួកគេបានបាត់បង់ប្រាក់ចំណូល ៩០ ភាគរយ។
ការសិក្សានេះបានផ្តល់អនុសាសន៍គោលនយោបាយមួយចំនួនសម្រាប់ស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុ
ដើម្បីកែសម្រួលគោលនយោបាយដូចជាការពន្យារការសងប្រាក់កម្ចីជាដើម
ដើម្បីផ្តល់ការការពារដល់អ្នកជាប់បំណុលបូករួមទាំងកម្មករងាយរងគ្រោះ។
ការសិក្សានេះគឺជាឧទាហរណ៍ដ៏ល្អមួយអំពីរបៀបដែលអង្គការសង្គមស៊ីវិលអាចផ្តល់ការគាំទ្រជាក់ស្តែង
និងអនុសាសន៍គោលនយោបាយ។
វិធីសាស្ត្របែបនេះផ្តល់អាទិភាពដល់ការស្វែងរកដំណោះស្រាយដោយពិនិត្យទៅលើទិដ្ឋភាពផ្សេងៗជាជាងការទម្លាក់កំហុស
ឬបន្ទោសស្ថាប័នណាមួយចំពោះផលប៉ះពាល់នៃវិបត្តិដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក។
អង្គការសិទ្ធិមនុស្សតែងមាននិន្នាការផ្តោតតែលើសិទ្ធិនយោបាយ
ប៉ុន្តែនិន្នាការបែបនេះមិនបានបង្ហាញពីរូបភាពពេញលេញនៃសិទ្ធិមនុស្សនោះឡើយ
ជាពិសេសនៅក្នុងអំឡុងពេលនៃវិបត្តិកូវីដ ១៩។
ក្នុងអំឡុងពេលនៃវិបត្តិនេះសិទ្ធិមនុស្សជាមូលដ្ឋានរួមទាំងសិទ្ធិរស់រានមានជីវិត
សិទ្ធិទទួលបានការងារសមរម្យមានម្ហូបអាហារបរិភោគ
សិទ្ធិទទួលបានការថែទាំសុខភាពការអប់រំ និងជម្រកស្នាក់នៅជាដើមក៏ត្រូវតែផ្តល់ការយកចិត្តទុកដាក់ដូចគ្នាដែរ។
ជំងឺកូវីដ ១៩ មានគ្រោះថ្នាក់អាចគំរាមកំហែងដល់អាយុជីវិត។
ដូច្នេះគ្រប់សមាសធាតុនៃសង្គមរួមទាំងអង្គការសិទ្ធិមនុស្សគួរតែដាក់សិទ្ធិរស់រានមានជីវិតឱ្យសំខាន់លើសពីអ្វីៗទាំងអស់។
សិទ្ធិនយោបាយ និងសេរីភាពបុគ្គលដូចជាសិទ្ធិក្នុងការដើរហើរដែលអាចចម្លងជំងឺទៅអ្នកដទៃ
សិទ្ធិបញ្ចេញមតិដោយផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានដែលគ្មានការពិត
និងជំរុញឱ្យពលរដ្ឋមិនគោរពតាមវិធានការរដ្ឋបាល និងសុខាភិបាលជាដើម
វាបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់សង្គមនៅគ្រាអាសន្នបែបនេះ។
អង្គការសិទ្ធិមនុស្សគួរចៀសវាងការសាបព្រោះកំហឹង
ការស្អប់ខ្ពើមគ្នា ការមិនទុកចិត្តគ្នា
និងបំបែកបំបាក់សាមគ្គីភាពក្នុងសង្គមខ្មែរ ឧទាហរណ៍តាមរយៈការផ្តល់ការគាំទ្រ
និងការលើកទឹកចិត្តដល់អ្នកដែលបានផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានមិនពិត ឬបានជំរុញឱ្យពលរដ្ឋប្រឆាំងនឹងវិធានការរបស់អាជ្ញាធរដោយចាត់ទុកថា
ទង្វើរបស់អង្គការខ្លួនគឺជាសកម្មភាពការពារសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ
និងសេរីភាពក្នុងការប្រមូលផ្តុំជាដើម។
Wednesday, September 15, 2021
How human rights groups can help Cambodia’s COVID-19 response
East Asia Forum, Opinion, 15 September 2021 (Link)
According to the Asian Development Bank, Cambodia’s economy contracted by 3.1 per cent in 2020. The United Nations Development Programme (UNDP) predicts that Cambodia’s poverty rate will rise to 17.6 per cent, around 8 percentage points higher than before the COVID-19 pandemic.
UNDP modelling suggests that a social protection stimulus of 3.5 percent of GDP in Cambodia would prevent 570,000 people from sliding back into poverty. In response, the Cambodian government is providing cash transfers to poor and vulnerable households, wage subsidies, low-interest loans and tax relief for businesses in hard-hit sectors, a cash-for-work program in rural areas and support to small and medium-sized enterprises. Government cash relief has reached nearly 700,000 poor and vulnerable families.
The economic contraction adversely affected employment. According to a study by the Asia Foundation and the Center for Khmer Studies, average households in the garment and footwear sector lost one-third of their income. Disruption or closures of businesses due to the COVID-19 surge meant that many migrant workers were forced to return to Cambodia. Tourism workers were hurt the worst by COVID-19, reportedly losing 90 per cent of their income.
The study suggested some policy recommendations for financial institutions to improve loan restructuring policies to better provide protection to borrowers, including vulnerable workers. This study is a good example of how civil society organisations can provide practical assistance and policy advice. Such an approach prioritises looking for solutions from different angles instead of blaming institutions for the impacts of an unprecedented crisis.
Human rights groups tend to focus solely on political rights, yet this results in an incomplete picture, especially during COVID-19. During the COVID-19 crisis, fundamental human rights — including the right to life, to a decent job, to food, shelter, healthcare, education and subsistent livelihood — should be equally prioritised.
COVID-19 is life threatening. As such, every element of society, including human rights groups, should put the right to life above anything else. Political rights and individual freedoms — such as the right to spread disease, disseminate fake news and conduct civil disobedience — are harming society at this critical time.
Human rights groups should refrain from sowing disunity, hatred and distrust within Cambodian society, for example through providing advocacy support and encouragement to people spreading fake news. Instead, rights groups can educate people about their civic duties and encourage them to fully cooperate with necessary government measures, such as mobility restrictions and quarantine. Human rights groups can also help promote awareness of rights to healthcare by disseminating information about where to go for medical advice and how to adhere to the state’s COVID-19 preventive measures.
Human rights group can also help promote awareness of the importance of vaccination. For instance, the British embassy in Hanoi has offered a grant of up to US$165,000 to support ASEAN in addressing vaccine hesitancy. Human rights groups and foreign embassies should follow its lead.
In Vietnam, companies have managed on-site manufacturing by imposing a strict isolation policy and providing personal-care products to stop workers from going outside. Any worker who chooses to stay at the factory is rewarded with US$239.
Cambodia does not need to emulate Vietnam’s example but human rights groups should make suggestions and recommendations on how to protect the health security of workers. Again, blaming private companies should be avoided as an approach to find appropriate solutions for the promotion of the rights of workers.
Oxfam Cambodia’s program is another good example. COVID-19 has made women working in the informal economy more vulnerable due to unemployment, domestic violence, unintended pregnancies and financial insecurity. Women also tend to be forced to take on greater responsibilities to care for the sick and educate their children during school closures. Oxfam is advocating for more attention and programs to support maternity protection. This advocacy is encouraging the government to better align labour legislation and regulations with the ILO Maternity Protection Convention No 183 and the business community to promote family-friendly policies and better distribute unpaid care work in households.
Human rights groups can also help educate people about how to distinguish fake news on social media and receive information from reliable sources, who to contact when help is needed and where to get information about vaccinations.
Human rights groups in Cambodia need to be aware that their voices are important. Rights groups engage at the grassroots level, so they can directly mobilise local people to conduct civic engagement in the joint fight against the pandemic. Their voices are vital in shaping international solidarity and multilateral actions which address fundamental human rights holistically.
Tuesday, August 3, 2021
កាសែត The New York Times បំភាន់សាធារណៈមតិពីកិច្ចខិតខំប្រយុទ្ធនឹងកូវីដរបស់កម្ពុជា
(ភ្នំពេញ)៖ អត្ថបទនេះគឺជាការឆ្លើយតបទៅនឹងអត្ថបទរបស់លោក Charles
McDermid ដែលបានចុះផ្សាយនៅក្នុងកាសែត The New
York Times នៅថ្ងៃទី២៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២១ ដែលមានចំណងជើងថា «ទីនោះធ្លាប់ជាកន្លែងប្រណីត។
ឥឡូវកន្លែងទាំងនោះបានក្លាយជាមណ្ឌលឃុំឃាំងកូវីដដ៏អាណោចអាធម (grim Covid
camps)» ដែលការបរិយាយបែបនេះគឺប្រាសចាកពីតថភាពពិតនៃកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់កម្ពុជា
ក្នុងការទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនៃជំងឺកូវីដ-១៩ ដ៏កាចសាហាវ។
កាសែតនេះកំពុងប្រាប់ពិភពលោកថា
កម្ពុជាកំពុងឃុំឃាំងប្រជាជានខ្លួនឯង
ក្នុងកាលៈទេសៈនៃជំងឺរាតត្បាតដោយមិនមានការព្យាបាល។ វាជាការពិតដែលថា
កម្ពុជាជាប្រទេសតូច និងទន់ខ្សោយ។ ប្រជាជនកម្ពុជាក៏ដឹងច្បាស់ពីការពិតនេះដែរ
ហើយយើងគ្មានការលាក់លៀមអ្វីទាំងអស់។ នរណាក៏អាចមើលឃើញ
និងដឹងលឺពីស្ថានភាពខ្វះខាតនៃទីតាំងព្យាបាល និងចត្តាឡីស័កកូវីដ
ហើយអ្នកនៅក្នុងទីតាំងនោះផ្ទាល់តែងតែចែករំលែករូបថត និងវីដេអូជាក់ស្តែង
នៅលើបណ្តាញផ្សព្វផ្សាយសង្គម។
វាគឺជាការពិតដែលកម្ពុជាកំពុងស្ថិតនៅក្នុង «បន្ទាត់ក្រហម» ហើយការរអ៊ូរទាំគឺជាការចៀសមិនផុត
ហើយរាជរដ្ឋាភិបាលក៏បានប្រកាសជាសាធារណៈដោយ គ្មានលាក់លៀមអំពី
ស្ថានភាពធ្ងន់ធ្ងរនៃការរាតត្បាតនេះដែរ។
រាជរដ្ឋាភិបាលថែមទាំងបានអនុញ្ញាតឱ្យមានការព្យាបាលនៅតាមផ្ទះ
ដោយសារបុគ្គលិកសុខាភិបាលកំពុងព្យាយាមទប់ទល់នឹងការកើនឡើងនៃករណីឆ្លង ដូច្នេះ
ហើយបានជាការធ្វើតេស្តិ៍មានភាពយឺតយ៉ាវខ្លះ ហើយការពិនិត្យថែទាំអ្នកជំងឺ
ឬពលរដ្ឋដែលជាប់ចត្តាឡីស័ក អាចមានការខ្វះចន្លោះ។
ដោយសារតែខ្វះបុគ្គលិកសុខាភិបាល
កម្ពុជាបានចលនាពេទ្យយោធា និងពេទ្យស្ម័គ្រចិត្ត
ឱ្យចូលរួមជួយគាំទ្រដល់យុទ្ធនាការចាក់វ៉ាក់សាំង និងព្យាបាលអ្នកជំងឺថែមទៀត។
ប៉ុន្តែកាសែត New York Times កំពុងតែបំភាន់សាធារណៈមតិនៅពេលដែលកាសែតនេះបរិយាយថា
កម្ពុជាបានធ្លាក់ដល់កម្រិតក្លាយជា «មណ្ឌលឃុំឃាំងកូវីដដ៏អាណោចអាធម» ហើយថា អាជ្ញាធរកម្ពុជាកំពុងឃុំឃាំងពលរដ្ឋខ្លួនឯង។
ជាមួយនឹងធនធានដែលកម្ពុជាមាននៅក្នុងការទប់ស្កាត់ជំងឺរាតត្បាតដ៏កាចសាហាវនេះ
ហេតុអ្វីបានជាកាសែតនេះហ៊ានបរិយាយថា ស្រុកខ្មែរ «អាណោចអាធម» នៅពេលដែលរដ្ឋញូវយ៉កខ្លួនឯងមានករណីឆ្លងជាងពីរលាននាក់
និងស្លាប់៥ម៉ឺន៣ពាន់នាក់ បើទោះបីជារដ្ឋញូវយ៉កខ្លួនឯងមានធនធានហិរញ្ញវត្ថុដ៏ធំមហិមា
និងមានបុគ្គលិកសុខាភិបាល និងប្រព័ន្ធសុខាភិបាលដ៏ទំនើបផុតលេខនោះ?
ឥឡូវយើងប្រៀបធៀបទាំងអស់គ្នាលើតួលេខជាក់ស្តែង។ រដ្ឋញូវយ៉កមានប្រជាជន ១៩លាននាក់ គឺមិនសូវខុសគ្នាប៉ុន្មានជាមួយនឹងកម្ពុជាដែលមានប្រជាជន ១៦លាននាក់នោះទេ។ តែបើគិតពីទំហំសេដ្ឋកិច្ច រដ្ឋញូវយ៉កមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (ផសស) លើសពី ១,៥ទ្រីលានដុល្លារ ហើយស្រុកខ្មែរមានតែប្រមាណ ២៥ប៊ីលានដុល្លារប៉ុណ្ណោះ គឺធំលើសកម្ពុជា ៦០ដង។ បើមើលពីអត្រាចាក់វ៉ាក់សាំងនៅញូវយ៉កមានលើស ៧០% ហើយកម្ពុជាក៏មានប្រហែល ៧០%ដែរ។ ហើយគិតត្រឹមពេលបច្ចុប្បន្ននេះ កម្ពុជាមានករណីឆ្លងលើសពី៧ម៉ឺននាក់ និងស្លាប់ជាង ១ពាន់៣រយនាក់។ នេះគឺវាខុសគ្នាឆ្ងាយណាស់ជាមួយនឹងករណីឆ្លង និងការស្លាប់ដោយសារកូវីដនៅរដ្ឋញូវយ៉ក។
Thursday, July 29, 2021
Top US paper misleading world on Cambodia’s Covid fight
An article by Charles McDermid published in The New York Times on July 24, 2021, titled “They Were Once Luxury Venues. Now They Are Grim Covid Camps” presents a distorted picture of Cambodia’s struggle to contain the spread of Covid-19.
The Times is telling the world that the Cambodian government is imprisoning its own people during the pandemic instead of providing medical treatment.
It is a fact that Cambodia is small and weak. We Cambodians are well aware of this fact and we are not hiding anything. The difficult situation of Covid facilities is in plain sight, and those who are in the facilities can share photos or videos on social media.
It is also a fact that Cambodia is in a “red line” situation and complaints are inevitable, and the government has publicly announced the seriousness of the situation.
The government even allows people with mild cases to receive treatment at home as health personnel are struggling to cope with the increased number of cases, which explains the slow pace of testing and care provided to individual patients or quarantined citizens.
To cope with the shortage of personnel, military doctors and volunteer doctors have been mobilized to support the vaccination campaign as well as treatment efforts.
But to suggest that Cambodia has descended to a level of “grim Covid camps” and is imprisoning its own people, as described by The New York Times, is totally misleading.
With the level of resources Cambodia has to respond to the pandemic, how can it be called “grim” when compared with New York state, which has had more than 2 million infections and more than 53,000 deaths despite all the resources it has in terms of finance, medical personnel, and medical facilities?
Let’s look at the numbers so we can put the comparison in better context.
New York state has a population of around 19 million, a little more than Cambodia’s 16 million. In terms of gross domestic product, New York state’s is more than US$1.5 trillion and Cambodia’s around $25 billion. The vaccination rate in New York state is more than 70% while Cambodia’s is more than 60%. At time of writing, Cambodia has had more than 70,000 infections and around 1,300 deaths.
Wednesday, July 21, 2021
បរាជ័យនៃការដាក់បន្តុបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ
ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃទី ២១ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ២០២១ (តំណភ្ជាប់)
លោក Francis Fukuyama បានសរសេរក្នុងអត្ថបទដ៏ល្បីល្បាញរបស់គាត់ក្រោមចំណងជើងថា “ទីបញ្ចប់នៃប្រវត្តិសាស្ត្រ” (The End of History) កាលពីឆ្នាំ ១៩៨៩ ដោយផ្តោតលើរបត់នៃប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិ នៅពេល ដែលសហភាពសូវៀត និងលទ្ធិកុម្មុយនីស្តជិតដួលរលំ ហើយលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីទទួលបានជោគជ័យក្នុងនាមជាមនោគមន៍វិជ្ជាដែលគ្មានគូប្រៀប។
អ្នកជំរុញទ្រឹស្តីប្រជាធិបតេយ្យដូចជាលោក Jake Donnelly មិនរារែកសោះឡើយក្នុងការអះអាងថា សិទ្ធិមនុស្ស ប្រជាធិបតេយ្យ និងការអភិវឌ្ឍគឺត្រូវតែដើរទន្ទឹមគ្នា។ យ៉ាងណាក្តី គាត់ទទួលស្គាល់ថា ប្រជាធិបតេយ្យ និងទីផ្សារសេរីសុទ្ធសាធនោះគឺផ្តោតលើផលប្រយោជន៍សាធារណៈ និងប្រយោជន៍មតិភាគច្រើន ហើយមិនផ្តោតលើសិទ្ធិដោយឡែក ឬសមធម៌សង្គមនោះទេ។ ដូច្នេះហើយគាត់បានលើកទស្សនៈថា រដ្ឋសង្គមកិច្ច (welfare state) ពោលគឺរដ្ឋដែលផ្តោតថវិកាធនធានច្រើនទៅលើវិស័យសង្គមកិច្ច គឺជាវិធីសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់ក្នុងការធានាថា ក្រុមភាគតិច ឬអ្នកដែលរងផលប៉ះពាល់ដោយសារសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ អាចទទួលបានការប៉ះប៉ូវ និងការគោរពសិទ្ធិរបស់ពួកគេ។
ជាការពិត ប្រទេសជាច្រើនសុទ្ធតែប្រាថ្នាចង់អភិវឌ្ឍក្លាយជារដ្ឋសង្គមកិច្ច ប៉ុន្តែរដ្ឋភាគច្រើនជាពិសេសប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ ប្រទេសក្រោយអាណានិគម និងប្រទេសក្រោយសង្គ្រាមមានលទ្ធភាពតិចតួចណាស់ក្នុងការផ្តល់ការគាំពារផ្នែកសង្គមកិច្ច។
នៅក្នុងអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ២០១០ លោក Francis Fukuyama បានយល់ស្របជាមួយនឹងលោក Larry Diamond ទាក់ទងនឹង “ការថយចុះនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ” (democratic recession) ហើយបានទទួលស្គាល់ថា សមត្ថភាពរបស់រដ្ឋនៅក្នុងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យថ្មីៗ និងប្រទេសដែលមានប្រជាធិបតេយ្យរួចហើយ មិនបានដើរទាន់ល្បឿននៃការទាមទាររបស់ប្រជាជនស្តីពីគណនេយ្យភាពប្រជាធិបតេយ្យនោះឡើយ។
ការផ្លាស់ប្តូរគួរឱ្យកត់សម្គាល់នៅក្នុងទ្រឹស្តីរបស់គាត់គឺនៅត្រង់ការទទួលស្គាល់ពីសារៈសំខាន់នៃសមត្ថភាពរបស់ស្ថាប័នរដ្ឋ (state capacity) និងការកសាងរដ្ឋ (state building) ទំនើបនៅក្នុងការលើកកម្ពស់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
ការណ៍ដែលអាមេរិកដកខ្លួនពីអាហ្វហ្គានីស្ថានក៏បានបង្ហាញពីបរាជ័យថ្មីមួយទៀតទាក់ទងនឹងការប៉ុនប៉ងដាក់បន្តុបរបបប្រជាធិបតេយ្យ ដោយគ្មានផែនការកសាងរដ្ឋច្បាស់លាស់ ដែលការណ៍នេះត្រូវបានមជ្ឈដ្ឋានអន្តរជាតិមួយចំនួនប្រដូចទៅនឹងការណ៍ដែលអាមេរិកបានបោះបង់ចោលកម្ពុជា (របប លន់ នល់) ហើយបណ្តោយឱ្យធ្លាក់ទៅក្នុងដៃពេជ្ឈឃាត ប៉ុល ពត។
Tuesday, July 20, 2021
តើអ្វីទៅជាពហុភាគីនិយមដែលយើងចង់បាន?
ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃទី ២០ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ២០២១ (តំណភ្ជាប់)
អត្ថបទនេះមានគោលបំណងពិភាក្សាអំពីអ្វីទៅដែលគួរតែជាពហុភាគីនិយម
និងអ្វីដែលមិនគួរជាពហុភាគីនិយម
ហើយលើកពីសារៈសំខាន់នៃពហុភាគីនិយមសម្រាប់មនុស្សជាតិ។
នៅពេលយើងពិភាក្សាអំពីពហុភាគីនិយមយើងត្រូវត្រឡប់ទៅរកព្រឹត្តិការណ៍ពិភពលោកនិងតំបន់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រឡើងវិញ
ហើយសួរថា ហេតុអ្វីបានជាអង្គការសហប្រជាជាតិត្រូវបានបង្កើត? ហេតុអ្វីបានជាអាស៊ានត្រូវបានបង្កើតឡើង? ហេតុអ្វីអាស៊ានមានសមាជិក ១០?
ប្រសិនបើយើងមិនបិទខ្ទប់ខ្លួនឯងទៅនឹងគំនិតមនោគមន៍វិជ្ជាឬភូមិសាស្ត្រនយោបាយទេយើងអាចទទួលបានចម្លើយសាមញ្ញសម្រាប់មនុស្សគ្រប់គ្នា។
នោះគឺថា ស្ថាប័នពហុភាគីត្រូវបានបង្កើតឡើង
ពីព្រោះយើងចង់បានសន្តិភាពភាពសុខដុមការអភិវឌ្ឍសេរីភាពចេញពីភាពវេទនា
និងភាពក្រីក្រ និងការចង់បានអនាគតភ្លឺស្វាងសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ។
គោលការណ៍ និងគោលបំណងរបស់អង្គការពហុភាគីទាំងអស់តែងតែមានគោលដៅរួមទាំងនេះសម្រាប់មនុស្សជាតិដោយមិនទុកនរណាម្នាក់ចោលឡើយ។
បន្ទាប់ពីឆ្លងកាត់សង្គ្រាមលោកមហាបំផ្លិចបំផ្លាញចំនួន ២ លើក
ពិភពលោកយើងបានសម្រេចចិត្តអង្គុយតុចរចា
ខិតខំត្រិះរិះពិចារណារកវិធីបង្កើតយន្តការនានា
ដែលយើងអាចគ្រប់គ្រងអស្ថិរភាព ភាពមិនទៀងទាត់ហានិភ័យនៃជម្លោះ
និងការមិនទុកចិត្តគ្នា និងកាត់បន្ថយ ឬលុបបំបាត់នូវភាពវេទនាទាំងឡាយ
ដែលមនុស្សលោកអាចជួបប្រទះ។
ទោះបីជាមានឧត្តមគតិរួមក៏ដោយ
ប៉ុន្តែពិភពលោកនៅតែមានគម្លាតលើវិធីសាស្ត្រអនុវត្ត។
សង្គមខ្លះកំពុងតែខិតខំស្វែងរកភាពល្អឥតខ្ចោះ។
សង្គមខ្លះទៀតកំពុងតែត្រដរខ្យល់នៅឡើយ
សូម្បីតែបំពេញតម្រូវការចាំបាច់ប្រចាំថ្ងៃរបស់ពលរដ្ឋ។
នៅពេលដែលសង្គមទាំងនេះមានទំនាក់ទំនងគ្នាទៅវិញទៅមក
ពួកគេត្រូវបានបែងចែកដោយគម្លាតអំណាចមនោគមន៍វិជ្ជាឧទាហរណ៍ដូចក្នុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់
និងអភិក្រមនានាដែលរដ្ឋនីមួយៗប្រកាន់យកនៅក្នុងអភិបាលកិច្ច
និងមាគ៌ាអភិវឌ្ឍន៍របស់ពួកគេ។
អន្តរកម្មទាំងនេះបានបង្កើតជាការតតាំងដាក់គ្នាទៅវិញទៅមកនៅក្នុងចំណោមរដ្ឋ
ក៏ដូចជានៅក្នុងយន្តការពហុភាគីនិយម។
ពេលខ្លះពហុភាគីនិយមអាចរំឭកយើងឡើងវិញអំពីអ្វីដែលមនុស្សជាតិត្រូវការ
ប៉ុន្តែពេលខ្លះពហុភាគីនិយមក៏ត្រូវបានគេប្រើដើម្បីជំរុញដល់ការតស៊ូ
និងតតាំងរវាងរដ្ឋដោយផ្អែកលើការបែងចែកភូមិសាស្ត្រនយោបាយ
និងមនោគមន៍វិជ្ជា។
យោងតាមបទពិសោធដ៏ជូរចត់របស់កម្ពុជា
ពហុភាគីនិយមមិនគួរផ្តល់អាសនៈនៅអង្គការសហប្រជាជាតិដល់របបប្រល័យពូជសាសន៍ប៉ុលពតដែលបានសម្លាប់មនុស្សជាង២
លាននាក់ឡើយ។ ពហុភាគីនិយមមិនគួរដាក់ទណ្ឌកម្មការទូត
និងសេដ្ឋកិច្ចរយៈពេល១២ ឆ្នាំទៅលើអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបប៉ុលពតឡើយ។
ពហុភាគីនិយមមិនគួរជាក្បាលម៉ាស៊ីន ដើម្បីគាំទ្រ
ពង្រីក និងអូសបន្លាយសង្គ្រាមដោយតួអង្គតំណាង
ហើយគាំទ្រដល់ភាគីណាមួយនៅក្នុងជម្លោះនយោបាយឬជម្លោះទឹកដីឡើយ។
ពហុភាគីនិយមមិនគួរដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចនោះទេ
នៅពេលដែលប្រជាជនកំពុងតែរងផលប៉ះពាល់ពីការរីករាលដាលនៃជំងឺកូវីដ១៩។
ពហុភាគីនិយមគួរតែដាក់សន្តិភាព
និងស្ថិរភាពខ្ពស់ជាងអ្វីៗទាំងអស់ហើយមិនគួរត្រូវបានកំណត់ដោយការដាក់ឆន្ទៈខាងមនោគមន៍វិជ្ជាឬភូមិសាស្ត្រនយោបាយទៅលើអ្នកដទៃឡើយ។
ប្រសិនជាមានសង្គ្រាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកុម្មុយនីស្តសង្គមនិយមសិទ្ធិមនុស្ស
គឺគ្មានន័យអ្វីទាំងអស់។
ប្រសិនជាមានសង្គ្រាមវាមិនមានក្តីសុបិនសម្រាប់មនុស្សជាតិទេ
ពីព្រោះមនុស្សអាចសុបិនបានតែម្យ៉ាងគត់គឺថា តើពួកគេអាចរស់បាន ១
ថ្ងៃទៀតឬអត់?
ជាសីលធម៌ និងគុណធម៌របស់មនុស្សជាតិ
គេមិនអាចនិយាយថា
ភាគីម្ខាងគួរតែស្លាប់ដោយសារតែពួកគេប្រកាន់លទ្ធិកុម្មុយនីស្ត
ឬប្រជាធិបតេយ្យ ហើយពួកយើងគួរតែមានសុវត្ថិភាព
និងទទួលបានការការពារដោយសារតែពួកយើងប្រកាន់លទ្ធិកុម្មុយនីស្ត
ឬប្រជាធិបតេយ្យនោះទេ។ នេះមិនមែនជាអ្វីដែលគេហៅថាគុណធម៌មនុស្សជាតិទេ។
នេះមិនមែនជាពហុភាគីនិយមដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់មនុស្សជាតិទេ។ “ការគោរពពហុភាគីនិយម” គួរតែមានប្រៀបទៅលើ
“ការយកពហុភាគីនិយម មកគ្រប់គ្រងអ្នកដទៃ។
Monday, July 19, 2021
Multilateralism for humanity – from a Cambodian perspective
Phnom Penh Post, 19 July 2021 (Link)
This article aims to discuss what multilateralism should or should not be, and on the importance of multilateralism for humanity.When we discuss multilateralism, we need to go back to historical global and regional events and ask: why was the UN created in the first place? Why was ASEAN created? Why does ASEAN have 10 members?
If we don’t constraint ourselves to any ideological thought or geopolitical self-censorship, we can come to a simple yet common answer for everyone. Multilateral institutions were created because we want peace, harmony, development, freedom from miseries and poverty, and bright future for our next generations. Principles and purposes of all multilateral organisations always share these common goals for humanity, leaving no one behind.
We human being, after two consecutive destructive World Wars, decided to sit down and devise mechanism through which we can manage instabilities, irregularities, risks of mistrust, and mitigate or eliminate all kinds of miseries that human being can think of.
Despite having common ideals, gaps of approaches are inevitable.
Some societies are striving for perfection. Some societies are struggling yet for their most basic needs. When these societies interact with one another, they are divided by power gaps, ideologies – for instance during the Cold War, and the ways each state pursue their governance and development path. And these realities create struggles among states, and within multilateralism.
When we have multilateralism to remind us of what humanity needs, we also have multilateralism being used to leverage struggles between states based on geopolitical and ideological divides.
The latter is not the multilateralism that we want.
From Cambodian experiences, multilateralism should not give the seat at the UN to the genocidal Pol Pot regime that had killed more than two millions people. Multilateralism should not impose 12 years of diplomatic and economic embargo on Cambodian survivors from the Pol Pot regime. Multilateralism should not be the engines to propel, enlarge, and prolong proxy wars, and support particular sides in political or territorial conflicts. Multilateralism should not impose economic sanctions when people are suffering from the impact of the Covid-19 pandemic.
Multilateralism should put peace and stability above all else and should not be characterised by the imposition of external ideological or geopolitical wills upon others.
With wars, democracy, communism, socialism, human rights mean nothing. With wars, there is no dream for humanity because people can only dream whether they can survive for another day. By all moral and humanity justification, it is not absolutely alright to kill others for their being communist or democrat, and to argue that one should be safe and protected for being democrat or communist. This is not called humanity. This is not the multilateralism for the sake of humanity.
Sunday, July 18, 2021
Challenges of democratization: the perils of intervention
Francis Fukuyama in his famed essay “The End of History” back in 1989 focused on the turning point of human history when the Soviet Union and communism were on the verge of collapse, and when liberal democracy succeeded as an unchallenged ideology.
Some advocates like Jake Donnelly have been uncompromising on the compatibility of human rights, democracy and development. Nonetheless, he acknowledges that pure democracy and free markets are justified by arguments of collective good and aggregate benefit, not individual rights or social equity.
Therefore, he suggests that the welfare state is an important device to ensure that a minority that is disadvantaged in, or deprived by, markets is treated with a minimum of economic concern and respect.
In reality, not many states, especially developing, post-colonial and post-conflict countries, have the capacity to provide sufficient welfare.
In the late 2010s, Francis Fukuyama, agreeing with Larry Diamond’s “democratic recession,” acknowledged that state capacity in many new and existing democracies had not kept pace with popular demands for democratic accountability. The notable shift in his argument is the acknowledgement of the importance of state capacity for state-building in the promotion of democracy.
The United States’ pullout from Afghanistan has presented yet another failed attempt for democratization without proper plan for state-building, with some likening it to the fall of Cambodia to Pol Pot’s genocidal regime.
From the perspective of developing countries, Adrian Leftwich provided a more pragmatic understanding on the processes of democratization and development. He argued that democratic politics is seldom the politics of radical economic change but rather of accommodation and compromise.
He asserted the importance of state capacity to deliver public services, not only because that is required to ensure governments’ legitimacy but also for democracy to be sustained when demands from the people become diverse and disruptive.
Given diversity of interests in society, democracy is improbable in highly polarized societies, whether divided by income, class, ethnicity, religion or culture. As such, it is important that democratic politics does not promote the politics of radical change in the control, accumulation, distribution or use of wealth.
Rather, the promotion of democratic politics should be consensual, conservative and incremental in the change it brings about.
Democracy promoters often believe in interventionist policy. They care little about the consequences in terms of peace and stability due to the collapse of societies after ideological social experiments.
Peace and stability are also often left out of the discussion, or they are secondary to the values of democracy, while in reality, states cannot achieve anything when they are at war.
For developing countries, peace and stability are the primary goals, while from the perspective of interventionist democracy promoters, conflicts can be considered acceptable externalities so long as some forms of democracy are introduced.
Interventionists do not question who should be responsible for the loss of peace, nor do they question who should be responsible in ending wars caused by the imposition of democracy by external forces. For them, the moral responsibility for social collapse caused by democracy promotion is less important than the moral responsibility for not promoting democracy.
They lack due consideration of the violence that generally occurs due to abrupt changes, the inherent social behavior that is less tolerant to diversities and differences, levels of public education and awareness of democracy, and ability of citizens to distinguish among rights, freedoms and duties.
Democracy promotion also often presumes that people are rational and unselfish when choosing and deciding on policies that are beneficial for the nation. In fact, this is not always the case, because people are selfish in nature, and unpopular policy can push a government out of power. As such, electoral cycles can deter governments from taking risks for long-term social economic investment, even in advanced democracies.
Voters’ selfish demands can also provide a breeding ground for populism. Populism prospers not just on identity, interests and ideology, but also on the selling of ideas that are not economically or financially viable but are beneficial for voters in the short term, such as cash-handout programs and tax cuts. Diplomacy, border issues and national security are sensitive issues but they are prone to being exploited for short-term political gains.
Therefore, it is important that democracy promotion is consensual and that changes are incremental, while such promotion should not jeopardize peace and social harmony, which are still unachievable dreams for many countries.
Democracy advocates should also take due consideration of the capacity of the state to deliver public services, the level of education of the masses on democratic tolerance, and the masses’ critical thinking to distinguish among rights, freedoms and duties.
Tuesday, June 22, 2021
ជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ គួរតែផ្តោតលើសមត្ថភាពផ្តល់សេវារបស់ប្រទេសក្រីក្រ
អរិយធម៌មានគោលដៅបម្រើដល់សុខុមាលភាពរបស់មនុស្សជាតិ ធ្វើឱ្យមនុស្សជាតិអាចរស់នៅប្រកបដោយសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ និងវិបុលភាព។ អរិយធម៌របស់មនុស្សគឺធ្វើឱ្យមនុស្សខិតខំស្រាវជ្រាវអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្ត្រ ខិតខំស្វែងរកឱសថ ដើម្បីព្យាបាលជំងឺខិតខំបង្កើតអ្វីថ្មី ដើម្បីសម្រួលដល់ជីវភាពរស់នៅ ខិតខំបង្កើតស្ថាប័ននានាដែលគាំទ្រដល់សន្តិភាព និងភាពសុខដុមរមនារបស់មនុស្សគ្រប់រូប។ នេះគួរតែជាអត្ថន័យ និងគោលដៅរបស់អរិយធម៌។
ប៉ុន្តែនៅក្នុងតថភាពជាក់ស្តែង អ្វីដែលយើងហៅថា អរិយធម៌នៅពេលនេះគឺនៅតែមានគម្លាតយ៉ាងធំធេងរវាងប្រទេសអ្នកមាន និងប្រទេសអ្នកក្រ។ ប្រទេសអ្នកមានខិតខំទាមទារសិទ្ធិ រីឯប្រទេសអ្នកក្រវិញ រកតែអង្ករច្រកឆ្នាំងគ្មាន។ សិទ្ធិ និងសេរីភាពនៅក្នុងប្រទេសអ្នកក្រ គឺសេរីភាពចេញពីភាពអត់ឃ្លានសេរីភាពចេញពីសេចក្តីស្លាប់ ដោយសារតែគ្មានពេទ្យព្យាបាលត្រឹមត្រូវ សេរីភាពចេញពីការភ័យខ្លាច ដោយមិនអាចចិញ្ចឹមកូនចៅជំនាន់ក្រោយបាន ដោយទុកឱ្យពួកគេដើរអនាថាតាមដងផ្លូវ ឬរស់នៅលើគំនរសំរាម។
សេរីភាពនៃការទាមទារតាមអ្វីដែលមនុស្សចង់បាន គឺជាតណ្ហាធម្មជាតិរបស់មនុស្សទូទៅ។ ប៉ុន្តែ ថាតើស្ថាប័នរដ្ឋ និងសង្គមដែលគេរស់នៅអាចផ្តល់ឱ្យពួកគេបានប៉ុនណាគឺជាបញ្ហាខុសគ្នាសុទ្ធសាធ។
នេះគឺជាចំណុចស្នូលនៃបញ្ហាដែលពិភពលោកគួរតែផ្តោតលើ នោះគឺសមត្ថភាពរបស់ស្ថាប័នរដ្ឋនៅក្នុងការផ្តល់សេវាសាធារណៈជូនពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន។
នៅក្នុងប្រទេសក្រីក្រសិទ្ធិ និងសេរីភាពមិនមែនជាបញ្ហានោះទេ។ នៅក្នុងប្រទេសក្រីក្រគឺសមត្ថភាពផ្តល់សេវាសាធារណៈឱ្យបានតាមតម្រូវការ និងការទាមទាររបស់ពលរដ្ឋទៅវិញទេ ដែលជាបញ្ហា។ បើយើងចំណាយថវិការាប់រយលានដុល្លារគ្រាន់តែ ដើម្បីបង្កើតរបាយការណ៍ និងដាក់ចំណាត់ថ្នាក់ពិភពលោក ដើម្បីបរិយាយថា ប្រទេសមួយនោះក្រ ឬប្រទេសមួយនេះទន់ខ្សោយដុនដាបនោះ វាមិនបានជួយអ្វីសោះទេ ព្រោះថានៅក្នុងប្រទេសក្រីក្របញ្ហាមានច្រើនរាប់មិនអស់ គេចង់ចុចលើចំណុចណាក៏បានដែរ ចង់ត្អូញត្អែរពីព្រឹកដល់ល្ងាចក៏មិនអស់ដែរ។
វាគ្រាន់តែជារបាយការណ៍ដើម្បីធ្វើឱ្យប្រទេសអ្នកមានកាន់តែមានមោទនភាពលើខ្លួនឯងប៉ុណ្ណោះ ហើយគោលបំណងដើមដែលថា ចង់ជួយ វាអាចប្រែក្លាយទៅជាការដាក់ទណ្ឌកម្ម ដោយសារតែការយោងលើរបាយការណ៍អាក្រក់ទាំងនោះ ឬក្លាយទៅជាការបំបាក់ទឹកចិត្ត ការបន្ទច់បង្អាក់ និងរំខានដល់ការអភិវឌ្ឍទៅវិញ។
ប្រទេសក្រីក្រ និងទន់ខ្សោយមិនចាំបាច់មានប្រទេសដទៃមកប្រាប់ពួកគេថា ពួកគេក្រ និងទន់ខ្សោយនោះទេ។ ពួកគេត្រូវការការជួយគាំទ្រ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា និងពង្រឹងស្ថាប័នផ្តល់សេវាសាធារណៈរបស់ពួកគេ។ ពួកគេដឹងឆ្អែតឆ្អន់ហើយថា ពួកគេក្រ និងខ្សត់ខ្សោយ។ ពួកគេកំពុងតែខិតខំដោះស្រាយបញ្ហាភាពក្រីក្រ និងជំរុញការអភិវឌ្ឍ ហើយពួកគេមិនចង់ទទួលបញ្ហាបន្ថែមដោយត្រូវទៅតតាំងនឹងការបន្ទច់បង្អាក់ និងការរំខានទាំងនោះទេ។
ដូចជាមនុស្សទូទៅគ្រប់រូបដែរ ប្រទេសជាតិនីមួយៗត្រូវការកិត្តិយស និងសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ។ ចំពោះមនុស្សទូទៅគ្រប់រូប តើយើងនឹងមានអារម្មណ៍បែបណាបើគ្រប់គ្នាមកប្រាប់យើងថា អ្នកឯងជាមនុស្សបាតសង្គមដែលគេមិនត្រូវការ។ វាមិនបានលើកទឹកចិត្តនោះទេ វាបានតែបង្កើតជាកំហឹង និងការបាក់ទឹកចិត្តប៉ុណ្ណោះ។
ប្រសិនបើគ្រាន់តែអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលរបស់ប្រទេសអ្នកមានមួយ មានធនធានមនុស្ស និងធនធានហិរញ្ញវត្ថុច្រើនជាងក្រសួងស្ថាប័នមួយរបស់ប្រទេសក្រីក្រទៅហើយ ថាតើការរិះគន់ថា ប្រទេសនោះទន់ខ្សោយ និងគ្មានសមត្ថភាពវាមានន័យអ្វីទៅ?
ប្រទេសក្រីក្រមិនត្រូវការរបាយការណ៍ដែលមានតម្លៃរាប់លានដុល្លារ ដើម្បីបញ្ជាក់ប្រាប់ពួកគេពីចំណុចខ្សោយរបស់ពួកគេនោះទេ។ ពួកគេត្រូវការលុយរាប់លានដុល្លារទាំងនោះក្នុងទម្រង់ជាអាហារូបករណ៍ និងការសិក្សាអប់រំ ដែលអាចផ្តល់ជំនាញពិតប្រាកដដល់ពលរដ្ឋ ដើម្បីទទួលបានការងារធ្វើសមរម្យ។ ពួកគេត្រូវការលុយរាប់លានដុល្លារទាំងនោះក្នុងទម្រង់ជាផ្លូវ ជាស្ពាន មន្ទីរពេទ្យ សម្ភារ និងបរិក្ខារពេទ្យ រោងចក្រផលិតអគ្គិសនី ជាផ្លូវដែក កំពង់ផែ ព្រលានយន្តហោះ ជាការវិនិយោគ ជារោងចក្រ និងជាទីផ្សារដែលទទួលទិញផលិតផលរបស់ពួកគេ។ ពោលគឺពួកគេត្រូវការអ្វីៗទាំងឡាយដែលប្រទេសទាំងអស់ត្រូវការចាំបាច់ដើម្បីដំណើរការសេដ្ឋកិច្ច និងគាំទ្រដល់ជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាជន។
អរិយធម៌មនុស្សជាតិមិនគួរបង្កើតជាវប្បធម៌ ដែលធ្វើឱ្យប្រទេសអ្នកមានមានមោទនភាព នៅពេលដែលពួកគេដាក់ទោសប្រទេសក្រីក្រ និងទន់ខ្សោយដោយសារតែប្រទេសទាំងនោះក្រ និងទន់ខ្សោយនោះទេ។
អរិយធម៌មនុស្សជាតិគួរតែបង្កើតវប្បធម៌ដែលប្រទេសនានាមានមោទនភាពក្នុងការជួយគ្នាទៅវិញទៅមក ហើយមិនមែនមកជួយចាប់កំហុសនោះទេ គឺមកជួយដោយសកម្មភាពជាក់ស្តែង និងសមិទ្ធផលជាក់ស្តែង ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមនៃការអភិវឌ្ឍ និងកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ ដែលជាបញ្ហាស្នូលតាំងពីបុរាណកាលរៀងមកនៅក្នុងអរិយធម៌មនុស្សជាតិ៕
លោក ស៊ឹម វីរៈ ទីប្រឹក្សាយុទ្ធសាស្ត្រនៃវិទ្យាស្ថានចក្ខុវិស័យអាស៊ី AVI