Sim Vireak Blog (Cambodians write about and for Cambodia)

Thursday, May 19, 2016

Ong Keng Yong’s Remark is Strange

(As appeared on the Phnom Penh Post Newspaper, 29 April 2016, Link)

Editor,

I wish to comment on the recent Singaporean media publication, namely the Strait Times and Channel News Asia on remarks made by Ong Keng Yong, who was secretary-general of ASEAN between 2003-2007. He stated that Cambodia’s agreement with China on the issues of South China Sea (SCS) was “surprising” and amounted to “interference” in ASEAN’s affairs.

Cambodia, as a non-claimant state, has been very cautious on the sensitive issues of SCS. It has maintained its position of principle of not taking sides on territorial claims. Unfortunately, Cambodia is seen by international media as a “culprit” whenever there is anything to do with China and no one wants to listen to Cambodia’s position.

If Cambodia is to borrow Singapore’s mouth, we are actually speaking the same language. Answering the parliamentary questions in August 2012, the then-foreign minister of Singapore, K Shanmugam stated: “We are not a claimant state and we have always maintained that by their very nature, the specific territorial disputes in the South China Sea can only be settled by the parties directly concerned . . . I wish to underscore that ASEAN as a grouping cannot and does not take sides on the merits of a particular claim or claims. Nor do we attempt to resolve the disputes.”

According to the latest ASEAN Chairman’s Statement as adopted in Kuala Lumpur in November, “ASEAN emphasised the importance for the states concerned to resolve their differences and disputes through peaceful means, in accordance with international law”.

Mr Ong seemed to fully understand this statement as he was quoted saying that “ASEAN have agreed among ourselves that dispute concerns have to be worked out bilaterally”.

Hence, what is the difference between “the dispute concerned have to be worked out bilaterally” and “the territorial disputes is not an issue between China and ASEAN as a whole”? ASEAN has 10 members. Thus, if it is a dispute between China and four ASEAN members, it is obvious to say it is not a conflict of ASEAN as a whole.

There was not any secret deal, pact or agreement. It was simply a repetition of ASEAN’s position. So, what is so surprising when Cambodia only mentioned the obvious?

On another note, using the word “interference” in this context is very disrespectful to a sovereign member state of ASEAN as Cambodia has full right to express its own position and ASEAN’s position when such position was adopted unanimously.

As a former diplomat, he should have better choice of words. His latest remark is nothing but “strange”.

Tuesday, April 5, 2016

Cambodia in Urgent Need of Economic Policy Debate

(As appeared on website of Cambodian Institute for Strategic Studies, Link)

April 01, 2016

The upcoming Cambodian general election is in two years’ time, and Cambodian politicians should now begin their policy debate, especially on how to build a stronger economy.

The strength of the economy is not reflective of the amount of Lexus cars being driven in Phnom Penh or the amount of vacant high-rise buildings being built. It is instead more dependent upon how sizeable and healthy our middle class population is, and how economic benefits are being distributed nationwide. Also central is the amount of government revenue to implement policy, provide public services, modernize the military, etc.

Past achievements have brought about peace and stability on which Cambodia has been able to stand firm in the international arena. However, Cambodia can’t afford to just stand; we need to run or even leap in order to catch up with the time lost through Cambodia’s tumultuous history.

As a young democratic country, we as Cambodians should be proud of ourselves in terms of the electoral process which is, although not flawless, widely accepted internationally and can be said to be relatively more democratic when compared to some of our ASEAN peers.

Unfortunately, even though we have had experience of five general elections, political debates are still very much limited to dichotomy politics and partisanship, intra-party power struggles, inter-party re-alignments, traditional blame games and credit takings for past legacies.

Letter to Editor, Post Khmer Newspaper, 17 March 2016 (Original Link)

Thu, 17 March 2016

នៅសល់ពីរឆ្នាំទៀតប៉ុណ្ណោះការបោះឆ្នោតជាសកលនឹងមកដល់។ កម្ពុជាគួរចាប់ផ្តើមការពិភាក្សាគោលនយោបាយឲ្យបានច្រើនជាពិសេសលើគោលនយោបាយពង្រឹងសេដ្ឋកិច្ចធុរកិច្ចក្នុងបរិបទនៃការប្រកួតប្រជែងសកល ។

ការមានសេដ្ឋកិច្ចខ្លាំងមិនមែនសំដៅលើចំនួនរថយន្តនៅក្រុងភ្នំពេញ ឬកំណើននៃការសាងសង់អគារខ្ពស់ៗដែលគ្មានមនុស្សនៅនោះទេ។ សេដ្ឋកិច្ចខ្លាំងសំដៅលើថាតើកម្ពុជាមានចំនួនគ្រួសារដែលមានចំណូលមធ្យមច្រើនប៉ុនណាហើយ? ថាតើផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចត្រូវបានបែងចែកបានទូលំទូលាយទូទាំងប្រទេសបានកម្រិតណាហើយ? ថាតើរដ្ឋាភិបាលមានចំណូលប៉ុនណាហើយដើម្បីអនុវត្តគោលនយោបាយផ្តល់សេវាសាធារណៈ និងទំនើបភាវូបនីយកម្មកម្លាំងយោធាដើម្បីការពារជាតិ។ល។

ពិតណាស់ថាសមិទ្ធផលកន្លងមកបានធ្វើឲ្យកម្ពុជាមានសន្តិភាព និងស្ថិរភាពដែលជាគ្រឹះសំខាន់សម្រាប់ឲ្យកម្ពុជាឈររឹងមាំមានមុខមាត់សាជាថ្មីលើឆាកអន្តរជាតិ។ ប៉ុន្តែបើគិតពីពេលវេលាដែលយើងបាត់បង់ដោយសារសង្រ្គាមកម្ពុជាមិនអាចត្រឹមតែឈរនៅមួយកន្លែងនោះទេយើងត្រូវការរត់ ឬ លោតដើម្បីឲ្យទាន់ប្រទេសជិតខាង។

ក្នុងនាមជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យថ្មីថ្មោងយើងគួរតែមានមោទនភាពទៅលើជោគជ័យក្នុងដំណើរការរៀបចំបោះឆ្នោតរបស់យើងដែលទោះបីជាមិនល្អឥតខ្ចោះប៉ុន្តែកម្ពុជាអាចរៀបចំការបោះឆ្នោតក្នុងកម្រិតមួយដែលអាចទទួលយកបានជាលក្ខណៈអន្តរជាតិ និងមានលក្ខណៈប្រជាធិបតេយ្យខ្លាំងជាងប្រទេសអាស៊ានមួយចំនួន ។

Advise to Scholarship Seekers

(Contributing article for guidance on Monbukagakusho Sholarship as appeared on Japanese Embassy's website. See: http://www.kh.emb-japan.go.jp/scholarship/monkasho2016.htm)

1. Why did you apply for the Japanese Government Scholarship?

As a high school student, my dream was simple. Like every other Cambodian high school students, I wanted to receive quality education abroad without putting financial burden on my parents. Japanese government scholarship fits the most to such dreamers. This scholarship is the most popular—hence the most competitive—because while Japan can provide international standard education, they also provide sufficient allowance without having students to rely on other means of financial support.

2. Nowadays, Cambodian youths are offered a lot of opportunities of study abroad under the government scholarships of various countries. Compared with the other countries, what are advantages of study in Japan, and what are challenges for Cambodian students?

“Similar Asian culture, successful economic development, high morality”.

When you go to study abroad, you expect to learn something from that country and bring back home development lessons, businesses and technologies. Japan has similar Asian culture enabling us to relatively adapt to life easier. It is doubtless one of the greatest role models of post-war economic development and is a striving business and investment platform while its technologies are topnotch.

Its people also have the highest morality. The most significant example was during the aftermath of the Great East Japan Earthquake, where Japanese people still respected the queue to receive basic supplies without any violence or looting and supermarkets didn’t hike the prices despite the shortage of supplies. This is nowhere to be seen in any disaster area in the world. These are things that we can learn best from Japan and bring back home for the betterment of our economy and society.

The challenge for foreign students in Japan is Japanese language. After one year of intensive Japanese course, we will go straight to classes receiving lessons and taking exams along with native Japanese students. (This is not the case for research students who receive courses in English.) The first year at university is the toughest and challenging experiences but so far almost all foreign students can survive this hardship and compete with good grade.

Language barrier can also be regarded as an advantage because you can master two languages at the same time. In Japan, most libraries have plenty of resources both in English and Japanese. There are courses available in English too. Thus, on top of mastering your English, which can be done anywhere, mastering Japanese will take you another mile in terms of educational perspective as well as future careers.

3. After finishing study in Japan, many of ex-scholarship recipients have been actively contributing to the development of Cambodia utilizing the expertise and skills they acquired in Japan. How do you utilize such expertise and skills in your work now? Is there any other benefit of study in Japan for your current daily life?

វារីអគ្គិសនី: ឥទ្ធិពលចិន និង បញ្ហាបរិស្ថាន?

វារីអគ្គិសនី: ឥទ្ធិពលចិន និង បញ្ហាបរិស្ថាន?

ដោយស៊ឹម វីរៈ

កាសែតប៉ុស្តិ៍ខ្មែរ លិខិតមិត្តអ្នកអាន ចុះថ្ងៃទី ២៦ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ២០១៤

តម្លៃអគ្គិសនីនៅកម្ពុជាគឺមានតម្លៃថ្លៃជាងគេនៅក្នុងតំបន់ដែលជារបាំងមួយក្នុងការទាក់ទាញវិនិយោគិនបរទេស។ រដ្ឋាភិបាលរំពឹងថា បញ្ហានេះនឹងត្រូវបានដោះស្រាយនៅពេលថាមពលពីវារីអគ្គិសនីចាប់ដំណើរការ។

នៅក្នុងការពិភាក្សាទាក់ទងទៅនឹងរោងចក្រថាមពលវារីអគ្គិសនីយើងសង្កេតឃើញមានលក្ខណពិសេសពីរយ៉ាង ទី១ គឺ“ការបន្ទោសប្រទេសចិន” និង ទី២ ការផ្តោតអារម្មណ៍ខ្លាំងទៅលើផលប៉ះពាល់បរិស្ថាន ពោលគឺសុទ្ធតែជាទ្រឹស្តីអវិជ្ជមាន។

លក្ខណពិសេស ទី១ “ការបន្ទោសប្រទេសចិន” ចំណុចនេះកើតឡើងដោយសារថា ភាគច្រើននៃគម្រោងរោងចក្រថាមពលវារីអគ្គិសនីសុទ្ធតែពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹង ប្រទេសចិន។ យោងតាមក្រសួងរ៉ែ និងថាមពល ក្រុមហ៊ុនរបស់ចិន បានវិនិយោគជាង ១៦០០ លានដុល្លារ លើការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីចំនួន ៦ ដែលអាចផ្គត់ផ្គង់ថាមពលបាន ៩២៨ មេហ្គាវ៉ាត់។ តួលេខនេះហាក់ក្លាយជាមូលដ្ឋានចម្បងក្នុងការទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋានថា កម្ពុជាប្រហែលជាផ្តល់អភ័យឯកសិទ្ធិពិសេសផ្តាច់មុខដល់ ប្រទេសចិន។ ប៉ុន្តែ ផ្ទុយទៅវិញ យើងក៏គួរតែឆ្ងល់ដែរថា ហេតុអ្វីបានជាប្រទេសដទៃទៀតមិនធ្វើ ឬ មិនចង់ធ្វើគម្រោងបែបនេះ។

ជប៉ុន ដែលជាប្រទេសផ្តល់ជំនួយធំបំផុតមួយរបស់កម្ពុជាមិនដែលមានគម្រោងទាក់ទងនឹងរោងចក្រថាមពលវារីអគ្គិសនីទ្រង់ទ្រាយធំនៅកម្ពុជានោះឡើយ តាំងពីជប៉ុនចាប់ផ្តើមឡើងវិញនូវជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ផ្លូវការដល់កម្ពុជានៅ ឆ្នាំ១៩៩២។ តើនេះបណ្ដាលមកពីមូលហេតុអ្វី?

គម្រោងទំនប់វារីអគ្គិសនី ណាម៉ាដា នៅ ឥណ្ឌា និង កូតូប៉ានចាំង នៅឥណ្ឌូនេស៊ី គឺជាចម្លើយចំពោះសំណួរខាងលើ។ គម្រោងទាំងនេះគឺជាបទពិសោធដ៏ជូរចត់របស់រដ្ឋាភិបាលជប៉ុន ដែលធ្វើឲ្យជប៉ុនមានការរារែកក្នុងការប្រឡូកជាមួយនឹងគម្រោងបែបនេះ ដែលតែងតែបញ្ឆេះនូវការប្រទូសរ៉ាយមិនចេះចប់រវាងក្រុមដែលការពារបរិស្ថាន និងអាជ្ញាធរ ហើយនៅទីបញ្ចប់គឺធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់កិត្តិយសរបស់ខ្លួនដែលជាម្ចាស់ជំនួយទៅវិញ។

Cambodia’s Hydroelectric Question: China Power and the Environment

Cambodia’s Hydroelectric Question: China Power and the Environment

By Sim Vireak, July 30, 2014 (as appeared on The Diplomat online magazine, link)

Discussion about hydroelectric power plants in Cambodia tends to focus on two aspects, both negative. One is an overdependence on Chinese investment, and the other is a relatively disproportionate focus on the environmental impacts of hydroelectric power.

Chinese Influence

Most hydroelectric power plants in Cambodia are associated in some way with China. According to the Ministry of Mines and Energy, Chinese companies have invested more than $1.6 billion in the construction of six dams with a total supply of 928 megawatts. Although the data might suggest the theory that Cambodia is giving preference to China in this particular field, one should also consider why other countries don’t, or don’t want to, invest.

Japan, which is Cambodia’s biggest donor, has not been involved in large scale hydroelectric power plants since it resumed Official Development Assistance (ODA) to Cambodia in 1992. Why?

The Narmada Dam project in India and the Koto Panjang Dam project in Indonesia are instructive. These were bitter experiences for the Japanese government, prompting it to avoid projects that tend to spark conflict among environmental groups and authorities, and that eventually may damage Japan’s ODA brand.

"Japan Connection" 日本との絆

“Japan Connection”, my essay for the annual report of my alma mater, Tokyo University of Foreign Studies, Japanese Language Center, published in July 2013

東京外国語大学日本語教育センターの年報に寄稿、２０１３年７月発行、「修了生の声」のコラム

日本との絆

来日当初

今年６月には日本在住通算１０年間を迎えます。文部科学省の奨学生として、２０００年に来日し、家族から初めて離れての海外留学という夢に挑みました。まだ高校を卒業したばかりで、物事をきちんと考えられたとはとても思いません。不安を抱えながら、カンボジアにもある「郷に入り、郷に従い」ということわざと、「後悔しないように」という自分なりの行動原則を決めました。後者の原則は、つまり、学業の成果を達成すると同時に日本でしか経験できないことに専念しようということです。

中河原駅にあった「東京外国語大学留学生日本語教育センター」という非常に長い学校の名前を言えるのは当初の同級生の皆の自慢事でした。前期は他の留学生との交流を楽しみましたが、期末試験の成績があまり良くなかったので、後期に入って一気に真面目モードにスイッチ・オンとなりました。いい大学に受かるように毎日夜遅くまで勉強に励んで、人生の中で一番勉強したのはその時でした。

Confidence needed to keep jobs

Letter to Editor, Phnom Penh Post Newspaper, 14 January 2014 (Original Link)

Dear Editor,

When workers took to the streets and protested for an immediate 100 per cent wage increase of up to $160 within a year, in hindsight I keep asking myself what should be the options for civil servants and university graduates who earn less than $100?

With 300,000 youth entering the job market each year, work is increasingly difficult to find, even for many university graduates, prompting some of them to take jobs with meager salaries in order to gain experience and to build skills to compete in the increasingly fierce job market.
For these people, should they also take to the streets or should they change their jobs to work at factories?

If we make such a comparison, then is the workers’ demand for $160 a luxury? Absolutely not.
However, in terms of income, factory workers are better off compared to being traditional farmers or seasonal construction workers.

Looking back at 10 or 20 years ago, it was widely accepted that the more than 400 garment factories, which employ about 600,000 workers and account for 35 per cent of the country’s GDP, have contributed significantly to the country’s economy as well as poverty reduction.

ប្រាក់ខែកម្មករទាមទារឲ្យមានដំណោះស្រាយម្តងមួយជំហានៗ

Letter to Editor, Phnom Penh Post Newspaper in Khmer, 13 January 2013 (Original Link)

Monday, 13 January 2014 ស៊ឹម វីរៈ

ជូនចំពោះលោកការីនិពន្ធ

នៅពេលដែលកម្មករធ្វើបាតុកម្មទាមទារឲ្យមានការដំឡើងប្រាក់ខែ ១០០% ឲ្យបានដល់ ១៦០ ដុល្លារ ក្នុងឆ្នាំនេះតែម្តង ខ្ញុំតែងតែនឹកភ្នកក្នុងចិត្តថា តើមន្ត្រីរាជការ និងនិស្សិតបញ្ចប់ការសិក្សា នៅមហាវិទ្យាល័យដែលរកចំណូលបានតិចជាង ១០០ ដុល្លារពួកគេមានអារម្មណ៍យ៉ាងម៉េចដែរនៅពេលដែលគេឃើញទិដ្ឋភាពបែប នេះ?

ជារៀងរាល់ឆ្នាំ យុវជនប្រមាណ ៣០ ម៉ឺននាក់ ចូលប្រឡូកក្នុងទីផ្សារការងារ ដែលធ្វើឲ្យទីផ្សារការងារ មានភាពចង្អៀតទោះបីបញ្ចប់ការសិក្សាពីមហាវិទ្យាល័យក្តី ហើយយុវជនខ្លះ ត្រូវបង្ខំចិត្តទទួលយកការងារដែលមានប្រាក់ខែស្តួចស្តើងជាមុន សិន ដើម្បីសន្សំបទពិសោធ និងកសាងជំនាញដើម្បីប្រកួតក្នុងទីផ្សារការងារ។សម្រាប់ពួកគេ តើពួកគេត្រូវចេញមកធ្វើបាតុកម្មដែរឬយ៉ាងណា ឬមួយក៏ពួកគេត្រូវដូរការងារទៅធ្វើការនៅរោងចក្រវិញ?

ប្រសិនបើយើងធ្វើការប្រៀបធៀបបែបនេះ អ៊ីចឹងតើមានន័យថា ការទាមទារប្រាក់ខែ ១៦០ ដុល្លារ របស់កម្មករជាការទាមទារដ៏ហ៊ឺហាហួសហេតុឬ? ប្រាកដជាមិនមែនហើយ។ ប៉ុន្តែ បើគិតលើប្រាក់ចំណូលបច្ចុប្បន្ន គេអាចនិយាយបានថា កម្មកររោងចក្រមានចំណូលគ្រាន់បើជាងពេលដែលពួកគេធ្វើជាកសិករ ដែលអាស្រ័យលើទឹកភ្លៀង ឬកម្មករសំណង់។ បើយើងប្រៀបធៀបនឹង ១០ ឬ ២០ ឆ្នាំមុនមានការទទួលស្គាល់ជាទូទៅថា រោងចក្រវាយនភ័ណ្ឌបច្ចុប្បន្ន (ដែលមានជាង ៤០០ ដែលផ្តល់ការងារដល់ប្រជាជនជាង ៦០ ម៉ឺននាក់ និងទ្រទ្រង់ផលទុនជាតិប្រហែល ៣៥%) បានចូលរួមចំណែកយ៉ាងសកម្មក្នុងការលើកស្ទួយសេដ្ឋកិច្ចជាតិ និងកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ។

What are the implications of Cambodia's success at ICJ?

Letter to Editor, Phnom Penh Post Newspaper in Khmer, 26 November, 2013 (Original Link)

តើជ័យជម្នះសាលដីកា ឡាអេ មានអត្ថន័យដូចម្តេចខ្លះ?

Tuesday, 26 November 2013 ស៊ឹម វីរៈ

ជូនចំពោះលោកការីនិពន្ធ!

ខ្ញុំ សូមបញ្ចេញមតិតបទៅលិខិតក្រោមចំណងជើងថា“ហេតុអ្វីក៏ចាត់ ទុកការបកស្រាយសាលដីកា ឡាអេ ជា ជ័យជម្នះ? ដោយលោក នន ណេធិន។

ពិតណាស់ថា តុលាការពុំបានអារ កាត់ឲ្យដាច់ស្រេចលើខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនរវាង កម្ពុជា-ថៃ ដោយហេតុថា តុលាការគ្មានយុត្តាធិការក្នុងការវិនិច្ឆ័យដែនដីជម្លោះ លើសពីអ្វីដែលបានសម្រេចកាលពីឆ្នាំ ១៩៦២ ឡើយ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំសូមបដិសេធទាំងស្រុងចំពោះការអះអាងថា «សាលដីកានេះ គឺជារង្វាន់របស់តុលាការអន្តរជាតិទៅឲ្យថៃ»។ ទាំងក្នុងន័យចង្អៀត ទាំងក្នុងន័យទូលាយ សាលដីកានេះ គឺជាជ័យជម្នះយ៉ាងច្បាស់របស់កម្ពុជា។

ក្នុងន័យចង្អៀត ពិតណាស់ថា សាលដីកានេះគ្មានអ្វីថ្មីក្រៅពីការបកស្រាយសាលដីកាឆ្នាំ ១៩៦២ នោះទេ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលជាចំណុចខុសគ្នាចម្បង គឺការសម្រេចជាឯកច្ឆ័ន្ទក្នុងចំណោមចៅក្រមទាំង ១៧ រូប (បូករួមទាំងចៅក្រមបម្រុង ២ រូប)។ សូមបញ្ជាក់ថា កាលពីអំឡុងឆ្នាំ ១៩៦២ បើនិយាយដោយសង្ខេបគឺតុលាការបានសម្រេច (១) សំឡេង ៩ ទល់នឹង ៣ ថា ប្រាសាទ ព្រះវិហារ ស្ថិតក្នុងទឹកដីក្រោមអធិបតេយ្យកម្ពុជា (២) សំឡេង ៩ ទល់នឹង ៣ ថា ថៃមានកាតព្វកិច្ចដកទ័ពឬឆ្មាំ (៣) សំឡេង ៧ ទល់នឹង ៥ ថា ថៃមានកាតព្វកិច្ច សងមកកម្ពុជានូវវត្ថុទាំងឡាយដែលត្រូវបានយកចេញពីប្រាសាទ ឬ តំបន់ប្រាសាទដោយអាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធរបស់ថៃ។ ដោយឡែក ក្នុងសាលដីកាឆ្នាំ ២០១៣ នេះវិញ គឺតុលាការបានសម្រេចនូវខ្លឹមសារដដែលនេះដោយសំឡេងជាឯកច្ឆ័ន្ទ។ នេះគឺជាការបញ្ជាក់សាជាថ្មីដោយគ្មានមន្ទិល។

ក្នុងន័យទូលាយ គឺកម្ពុជាបានជោគជ័យលើ ២ ចំណុចធំៗ។ ទី១ គឺជោគជ័យក្នុងការទាញថៃឲ្យមកឈ្លោះគ្នាតាមផ្លូវតុលាការ បញ្ឈប់ការបង្ហូរឈាមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋទាំងសងខាង។ កម្ពុជាបានឆ្លងកាត់សង្រ្គាមជាង ៣០ឆ្នាំ ហើយ ហើយគ្មាននរណាដឹងពីទុក្ខលំបាកនៃសង្រ្គាមជាងប្រជាជនខ្មែរនោះទេ ដូច្នេះ ការបន្ធូរបន្ថយភាពតានតឹងផ្នែកយោធា គឺជាជោគជ័យដ៏ធំមួយសម្រាប់សន្តិភាព និងសម្រាប់ប្រជាជនខ្មែរយើង។ ទី.២ កម្ពុជាបានជោគជ័យក្នុងការបង្ហាញទៅសហគមន៍អន្តរជាតិអំពីភាពចាស់ ទុំរបស់កម្ពុជា ក្នុងការដោះស្រាយជម្លោះព្រំដែន ដោយបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា កម្ពុជាមានឆន្ទៈរក្សាសន្តិភាពតាមព្រំដែន និងដោះស្រាយជម្លោះតាមក្របខ័ណ្ឌច្បាប់អន្តរជាតិ និងដោយសន្តិវិធី។

ទោះមានជ័យជម្នះដូចខាងលើនេះក្តី ក្រោយពីមានសាលដីកាឆ្នាំ ២០១៣ នេះ សំណួរដែលយើងត្រូវសួរបន្តមាន ២ គឺ (១) តើថៃអាចអនុវត្តសាលដីកានេះបានកម្រិតណា? (២) ចុះបញ្ហាដែនអធិបតេយ្យដែលនៅសេសសល់ត្រូវដោះស្រាយយ៉ាងដូចម្តេច?

ចំពោះសំណួរ (១) ជាទូទៅ យើងមិនអាចរំពឹងថា ថៃអនុវត្តតាមសាលដីកាភ្លាមៗនោះទេ ព្រោះថៃមានតួអង្គនយោបាយច្រើន ដូចជា រដ្ឋាភិបាល បក្សប្រឆាំង និងយោធា ហើយតួអង្គនីមួយៗមិនសូវជាមានជំហរដូចគ្នានោះឡើយ។ សេណារីយោ អាក្រក់បំផុតគឺការបន្តប្រើប្រាស់នយោបាយជាតិនិយមជ្រុលរបស់ អ្នកនយោបាយថៃដែលជាកត្តាចម្បងនាំយកភ្លើងជម្លោះផ្ទៃក្នុងរបស់ ថៃមកដុតបំផ្លាញតុចរចាដោយសន្តិវិធី។

ទាក់ទងនឹងសំណួរ (២) យើងត្រូវចងចាំថា ស្ទើរតែគ្រប់ប្រទេសទាំងអស់ក្នុងពិភពលោកសុទ្ធតែមានបញ្ហាជម្លោះ ដែនអធិបតេយ្យ ហើយកម្រនឹងមានប្រទេសណាមួយអះអាងថា បានដោះស្រាយស្រេចបាច់ណាស់។ ហេតុដូច្នេះ ចម្លើយគឺគ្មានអ្វីក្រៅពីការបន្តចរចានោះឡើយ ហើយដើម្បីចរចាបានទាល់តែមានសន្តិភាពទាំងសងខាង។ នៅពេលដែលកម្ពុជាមានសង្រ្គាមស៊ីវិល ហើយថៃមានរដ្ឋប្រហារ តើយើងនឹងអាចចរចាដូចម្តេចបាន? ទាក់ទងនឹងចំណុចនេះ យើងកុំភ្លេចថា កម្ពុជាមិនដែលមានសន្តិភាពផ្ទៃក្នុងស្រួលបួល ដើម្បីចរចាបញ្ហាព្រំដែនជាមួយប្រទេសជិតខាងនោះឡើយ។ យើងទើបតែមានសន្តិភាពប្រមាណ ១ ទសវត្សរ៍តែប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះ ការរក្សាសន្តិភាព គឺជាអាទិភាពចម្បងរបស់កម្ពុជា។

ក្នុងបរិបទបែបនេះ ទាំងកត្តាច្បាប់ ទាំងកត្តានយោបាយ ការដែលអះអាងថា «សាលដីកានេះគឺជារង្វាន់របស់តុលាការអន្តរជាតិទៅឲ្យថៃ» គឺមិនអាចទទួលយកបានឡើយ៕